کتابخانه­ها همیشه به منزله­ بخشی از بافت اجتماعی وجود داشته­اند و نقش خود را در رشد و توسعه­ فرهنگ جوامع ایفا کرده­اند. اما همانند هر مجموعه­ دیگری، گذشت زمان و ظهور نیازهای جدید، کتابخانه را نیز از نهاد ساده به نهادی گسترده و با سیستمی پیچیده مبدل کرده است و کتابخانه از محوطه­ای که تنها شاخص ارزیابی آن تعداد کتاب­های موجود و جنس آن­ها بود به سازمانی با شاخه­های متعدد تبدیل شده است که هر یک نقش ویژه­ خود را دارند؛ از این جمله­اند کتابخانه­های عمومی، دانشگاهی، مدارس، تخصصی و ...

ناگفته پیداست که این درجه­ پیچیدگی و تخصص، با اهمیتی که هر جامعه برای این نهاد قائل شده و کارکردهایی که برای آن تعریف شده است نسبت مستقیم دارد و متأسفانه در کشور ما، همه­ انواع کتابخانه­ها اعم از عمومی، دانشگاهی، مدارس و ... هنوز فاصله­ زیادی تا استانداردهای جهانی دارند و در قالب چارچوب­ها و تعاریف بین­المللی نمی­گنجند.

در هر حال آنچه در این گزارش بدان خواهیم پرداخت، معرفی برخی کتابخانه­های تخصصی و دانشگاهی در حوزه­ ارتباطات و روابط عمومی است که البته تعدادشان از انگشتان دست هم تجاوز نمی­کند. از میان کتابخانه­های تخصصی، کتابخانه­ مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها و کتابخانه­ مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه­ای سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و از میان کتابخانه­های دانشگاهی، کتابخانه­های دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و دانشکده خبر سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران و از میان انتشارات تخصصی روابط عمومی انتشارات کارگزار روابط عمومی برای معرفی برگزیده شده­اند.

قبل از معرفی این کتابخانه­ها لازم است اشاره شود که نکته­ مشترک بین بیشتر این کتابخانه­ها عدم دسترسی و اطلاع آن­ها به آمار دقیقی از منابع­شان بود که این مسأله مانع ارزیابی صحیح از وضعیت موجود در یک کتابخانه است.

کتابخانه مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها

می­توان گفت کتابخانه­ مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها که زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اداره می­شود و کار خود را از سال 1375 آغاز کرده است، مهم­ترین و مجهزترین کتابخانه در حوزه­ ارتباطات و روابط عمومی است و کار خود را کاملاً بر این حوزه (با تأکید بر مطبوعات) متمرکز کرده است. بانک­های اطلاعاتی موجود در این کتابخانه که اکثراً در زمینه­ علوم ارتباطات و علوم اجتماعی هستند، عبارت­اند از:

1-   3100 عنوان کتاب فارسی و 1852 عنوان کتاب لاتین

2-   7324 مقاله­ فارسی و 2880 مقاله­ غیر فارسی در زمینه­ رسانه­های گوناگون

3-   نشریات ادواری، 198 عنوان فارسی و 97 عنوان غیر فارسی (جاری و صحافی شده)

4-   730 عنوان پایان­نامه­ فارسی و 5 عنوان پایان­نامه­ لاتین

که اکثر این عناوین در زمینه­ی علوم ارتباطات و علوم اجتماعی هستند.

علاوه بر این دو مجموعه نیز به شرح زیر توسط خود کتابخانه منتشر می­شود:

1. فهرست تازه­های کتابخانه

در این فهرست که به صورت فصلی منتشر می­شود، مشخصات کتاب­شناسی کتاب­ها و گزارش­ها و مقالات فارسی و لاتین و همچنین فهرست نشریات ادواری دریافت شده بر حسب الفبای عنوان ارائه می­شود.

2- چکیده­ مقالات گزیده­ فارسی

برای تهیه­ این نشریه که از شماره­ 1 (تابستان 1377) آن در کتابخانه موجود است، ابتدا مقالاتی که در زمینه­ رسانه­های گروهی، به ویژه مطبوعات، در روزنامه­­ها و مجله­های فارسی منتشر می­شود، مورد بررسی قرار می­گیرد و سپس چکیده­ راهنمایی برای هر یک از مقالاتی که به نقد و بررسی جنبه­های نظری و کاربردی موضوعات فوق­الذکر می­پردازند، تهیه می­شود.

در این کتابخانه از مشاوره با یک کارشناس ارشد کتابداری برای اداره­ بهتر امور استفاده می­شود و در مورد خرید کتب مورد نیاز نیز معمولاً اساتید مشخصی که متخصص در رشته­ ارتباطات هستند کتب جدید را معرفی کرده و پیشنهاد خرید می­دهند. خرید کتاب­های لاتین نیز تنها یک بار در سال و در زمان نمایشگاه بین­المللی کتاب صورت می­گیرد. همانند بیشتر کتابخانه­ها در سطح کشور در اینجا نیز دسترسی به اینترنت وجود ندارد و با شرایط موجود و به دلیل برخی محدودیت­ها، ایجاد چنین بخشی در آینده­ نزدیک هم پیش­بینی نمی­شود؛ اما جست و جوی کامپیوتری در مورد منابع کتابخانه امکان­پذیر است و سیستم کامپیوتری این کتابخانه بهتر و دقیق­تر از سایر کتابخانه­هاست.

در بخش تشریفات نیز تقریباً بیشتر مجلات مربوط به علوم ارتباطات در زمینه­های مختلف از جمله سینما، تئاتر، رادیو و تلویزیون، روابط عمومی، کامپیوتر، عکاسی، گرافیک، چاپ و ... به چشم می­خورد که دوره­های صحافی شده­ شماره­های پیشین آن­ها نیز در آرشیو موجود است.

کتابخانه­ مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها مدتی است که با سیستم باز اداره می­شود و مراجعه­کنندگان می­توانند از هشت صبح تا شش بعدازظهر از خدمات آن بهره­مند شوند. این کتابخانه به صورت تلفنی نیز به اعضای خود سرویس می­دهد و کارکنان مرکز، دانشجویان رشته­های علوم ارتباطات و سایر رشته­ها در مقطع کارشناسی به بالا، کارکنان شاغل در مطبوعات، پژوهشگران کارشناسان و کارکنان سازمان­های فرهنگی دولتی کشور، پژوهشگران آزاد در رشته­های ارتباطات و سایر رشته­ها، می­توانند طبق آیین­نامه، به عضویت این کتابخانه درآمده و از خدمات آن استفاده کنند.