شبکه اطلاع رسانی روابط‌عمومی ایران (شارا)-|| منظور از بروشور همان کاغذ مستطیلی شکل «تا» شده آکاردئونی و معمولاً مقوایی ضخیم و براق است که در هر جیبی و در هر کیفی جا می‌گیرد و شگفتا که این ابزار نحیف و لاغر و کم حجم در رده برنده‌ترین سلاح ارتباطی و اقناعی قرار دارد و باز شگفتا که هنوز آن طور که باید در نظر ما قدر و قیمت والایش شناخته شده نیست و بسیاری از ما ارتباط گرانِ ارتباط شناس! به کنه و عمق و گستره کارآیی‌های بی‌چون و چرایش واقف نیستیم.

در عصر و زمانه ما ابزارهای اطلاع رسانی بسیار فراوان، گوناگون و رنگارانگ است. انتخاب صحیح و استفاده مناسب از این ابزارها خود شناخت و مهارت‌های خاصی را طلب می‌کند و در این راستا از کارشناسان و کارگزاران دفاتر روابط عمومی‌ها احاطه و اشراف لازم انتظار می‌رود، به قدرت نفوذ و کارایی‌های بروشور اشاره شد اما گفتنی است که متاسفانه تاکنون به تبیین و توضیح و معرفی چندوچون و ویژگی‌های ساختاری و کاربردی این وسیله تاثیرگذار ارتباطی پرداخته نشده و اقدامی پژوهشی و آموزشی در این باره صورت نگرفته است،‌ در این مجال و مقال تلاش می‌شود تا به این مهم اهتمام گردد.
 

بروشور در فرهنگ آکسفورد انتشارات لندن چنین معرفی شده است «واژه‌ای است فرانسوی و به معنی کتابچه، جزوه و مجموعه‌ای کوچک حاوی اطلاعات درباره مکان یا هر چیز دیگر» و نیز در فرهنگ مشهور آریانپور چاپ امیر کبیر تهران اصل واژه بروشور که فرانسوی است (BROSHOOR) و انگلیسی آن (BROCHURE) ثبت شده است و به معنی «جزوه،‌رساله، کتاب کوچک صحافی نشده که گاهی جلد کاغذی دارد و حاوی موضوعات سیاسی یا مذهبی است» معرفی شده است، اما جزئیات و توضیحات لازم و مرتبط با آن که از اهمیت فراوانی برخوردار است بنا بر داده‌های پژوهشی و شواهد و تجارب عینی به شرحی است که در پی می‌آید و پیش از آن یادآوری این نکته ضروری است که اهم وظایف یک واحد روابط عمومی یقیناً اطلاع رسانی است، اگر خبری تنظیم می‌گردد و برای مطبوعات ارسال می‌شود، فیلمی از رویدادهای سازمان تهیه می‌گردد و جهت پخش آن به تلویزیون سپرده می‌شود، گردهمایی و سمیناری برپا می‌گردد، پوستر و بولتنی تهیه و آماده می‌شود،‌ نشریه داخلی تدوین و منتشر می‌گردد، نمایشگاهی تاسیس می‌شود، اطلاعیه و بیانیه‌ای تنظیم و صادر می‌گردد، از جمعی برای بازدید تاسیسات و عملکردها دعوت به عمل می‌آید و …

همه و همه رویکردی آگاهی بخش داشته و در راستای انجام وظایف اطلاع رسانی تدراک می‌شود، بنابراین در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های روابط عمومی، همواره دغدغه‌ اطلاع رسانی و چگونگی انتخاب و استفاده از اسباب و لوازم مناسب آن محسوس و مشهور می‌باشد. بروشور در میان ابزارها و راه‌کارهای ارتباطی و اطلاع رسانی یاد شده جایگاهی برجسته و شاخص دارد اگرچه می‌باید اهمیت و آثار و تبعات مثبت و موثر آن بیشتر مورد مطالعه و تحقیق و ارزیابی قرار گرفته و از ظرفیت‌ها و کارآیی‌های آن آگاهانه و هوشیارانه استفاده شود، اینک موارد و جزئیات و دانستنی‌های بروشور که در بالا به آن اشاره شد ذیلاً توضیح داده می‌شود.

1. کارکردها

عمده‌ترین کارکردهای بروشور را می‌توانیم در سه عنوان و گروه به شرح زیر دسته بندی کنیم.

الف. اطلاع رسانی
 

مفاسد و مندرجات یک بروشور عموماً به توضیح و تبیین اوضاع و احوال یک موسسه و ذکر آمار و اعداد عملکردها، پیشرفت‌ها، تلاش‌ها و تحولات گوناگون آن اختصاص دارد و اساساً فلسفه وجودی این وسیله ارتباطی نیز انتشار اخبار و اطلاعات به منظور معرفی و شناساندن است، بیشترین کارکرد بروشور در همین زمینه یعنی اطلاع رسانی می‌باشد، اطلاعات کلی شامل اهداف و وظایف و همچنین فهرست و ارقام فعالیت‌ها و حتی رئوس برنامه‌های آتی یک وزارتخانه را می‌توان در یک بروشور ثبت و درج نمود که البته تهیه و تنظیم چنین بروشوری که اقشار نختلف مردم بتوانند با یک مرور و ملاحظه چند دقیقه‌ای یک .زارتخانه را بشناسند و لااقل شَما و نمای آن را در اذهان خود مجسم نمایند و به رئوس کلی و موارد مهمه‌اش آگاه شوند کاری خطیر و ارزشمند است که در آماده‌سازی آن مهارت‌ها و درایت‌های فراوانی باید لحاظ گردد و گروهی متخصص و آشنا به هنرهای ذیربط می‌باید آن را به سامان و انجام برسانند.

 همچنین می‌توان برای هر یک از سازمان‌ها و موسسات تابعه و وابسته به همان وزارتخانه یک بروشر اطلاع رسانی جداگانه تدارک نمود و باز می‌توان در صورت اقتضا برای هر یک از فعالیت‌های جزئی‌تر و ریزتر مرتبط با شعبات کوچک‌تر و گوناگون هر یک از سازمان‌های تابعه آن وزارتخانه نیز بر حسب مورد بروشوری را تهیه و منتشر کرد. فی‌المثل یک بروشور معرفی کننده وزارت آموزش و پرورش است که در آن تاریخچه، اهداف، وظایف، معاونت‌ها و سازمان‌های تابعه و وابسته، تعداد پرسنل ادارای، آموزشی، پرورشی و ارقام بودجه و مساحت ساختمان‌ها و چگونگی همیاری مردم و تعداد دانش‌آوزان در سراسر کشور را بیان می‌کند، بروشور دیگری وضعیت آموزش و پرورش استان تهران را نشان می‌دهد که تعداد دبستان‌ها، راهنمایی‌ها، دبیرستان‌ها، دبیران، آموزگاران، دانش‌آموزان، کارمندان، هزینه‌ها، پیشرفت‌ها و برنامه‌های آینده در آن مندرج است و دیگر بروشور، اطلاعاعت مربوط به آموزش و پرورش منطقه چهار تهران را از ابعاد و جهات مرتبط بازگو می‌کند و بالاخره بروشوری از سابقه تاسیس، رشته‌های تحصیلی، تعداد دبیران و دانش‌آموزان و فارغ‌التحصیلان و امتیازات مختلف یک دبیرستان واقع در یکی از مناطق آموزش و پرورش استان تهران اختصاص دارد.

همچنین می‌توانیم انبوهی از بروشورهایی را تصور کنیم که مجموعه آن‌ها وزارت جهاد کشاورزی را به ما می‌نمایاند که مشتمل خواهد بود از اطلاعات ریز و درشت مربوط به اوضاع و احوال زراعت، باغداری، دامداری، جنگل‌بانی و مراتع در کشور و مسائل و حواشی و جوانب آن‌ها و بدیهی است که تعداد این بروشورها یقیناً از هزاران افزون خواهد بود.

ب. تبلیغی

بروشور می‌تواند یک وسیله تبلیغی نیز باشد، در این صورت اطلاعات مندرج در آن الزاماً، کامل، صحیح . بی‌طرفانه نیست بلکه احتمالاً بخشی از نقاط مثبت و برجسته یک کالا، خدمت یا محل و تاسیساتی ذکر می‌گردد و معمولاً با چاشنس شعارهای کلیشه‌ای و دعون به خرید یا بازدید و مراجعه و امثالهم همراه است، وجه غالب در این بروشورها عکس‌های متعدد و پررنگ و لعاب می‌باشد، تفاوت عمده بروشورهای تبلیغی با آگهی‌های تجاری که در مطبوعات یا رادیو و تلویزیون منعکس می‌گردد، در حجم بیشتر مطالب و عکس‌ها است، بروشورها برای درج توضیحات و پیام‌ها و تصاویر معمولاً از ظرفیت بیشتری برخوردار هستند، یکی از مراکز توزیع بروشورهای تبلیغی، غرفه‌های نمایشگاه‌ها است.

در این غرفه‌ها ضمن به نمایش گذاشتن کالاهای مختلف، معمولاً بروشورهایی هم به بازدیدکنندگان اهدا، می‌شود. این بروشورها برحسب مورد یا صرفاً تبلیغی می‌باشد و یا تلفیقی از اطلاع رسانی مبتنی بر اعلام مشخصات کالا همراه با انگیزه‌ سازی‌های ترغیبی و تبلیغی است، همچنین از بروشور برای تبلیغ و ترویج مبانی و اصول ایدئولوژی‌های مذهبی، فلسفی و سیاسی و جزئی و مسایل عمده اجتماعی استفاده می‌شود.

ج. آموزشی

بروشور برای آموزش عمومی بسیاری از فنون و علوم و مباحث مطروحه اجتماعی و سیاسی وسیله‌ای مفید، تاثیرگذار و نسبتاً سهل‌ و آسان است و البته دامنه و برد و میزان تاثیرات آن به چگونگی اعمال حسن سلیقه و مهارت‌های علمی و نگارشی و تمحیدات تزئینی در آن بستگی دارد، علیهذا این ابزار خوب ارتباطی در بسیاری از موارد هم می‌تواند به تنهایی نقش آموزش کامل یک مهارت، فن و مبحث و مقوله‌ای را عهده‌دار شود و هم نقش آموزش تکمیلی مباحثی را ایفا نماید که در مورد اخیر بیشتر جنبه توضیحی، توصیه‌ای، تاکیدی و هشداری خواهد داشت.

از نظر کمی و رویکرد سازمان‌ها و بنگاه‌ها و موسسات حقیقی و حقوقی به این راه‌کار آموزشی نیز وضعیت مناسبی حاکم است و همواره روند تعمیم و ترویج بیشتری را طی می‌کند از این رو خوشبختانه نمونه‌های بروشور آموزشی در موضوعات گوناگون نسبتاً فراوان و در دسترس می‌باشد، به عنوان مثال می‌توانیم از بروشورهای آموزش آمادگی در برابر حوادث غیر مترقبه چون سیل، زلزله و آتش سوزی، آموزش تنظیم خانواده، جلوگیری از سرقت و حفاظت از خانه و خانواده، شناخت و مبارزه با بیماری‌های ایدز، سرطان، اعتیاد، آموزش ورزش و پرورش اندام، مسواک و دندان سالم، نماز، روزه، تعمیر اتومبیل، کوه و کوهنوردی، آداب معاشرت، آداب گفت‌وگو، ویتامین‌ها و امثالهم یاد کنیم.

2. محتویات

محتویات بروشور یعنی آن چه که با هم جمع می‌شوند و نهایتاً یک بروشور را به وجود می‌آورند و لذا برای تبیین این مفهوم آن را در دو بخش، شکل و قالب و مندرجات مورد مطالعه و بررسی قرار می‌دهیم.

الف - شکل و قالب

برای ساخت و ساز بروشور از انواع کاغذ کاهی، سفید و یا رنگی استفاده می‌شود، معمولاً کاغذهای سفید ضخیم و براق و گلاسه بیشتر مورد پسند و استقبال قرار می‌گیرند، ابعاد بروشور مختلف و در اندازه‌های گوناگون است، اما رایج‌ترین نوع آن اندازه 22×12 می‌باشد. ابعاد 24×16 نیز متداول است و نیز ابعاد کوچک‌تر و بزرگ‌تر، صفحات بروشور بر روی هم «تا» می‌شود البته بعضاً و به ندرت از نوع کتابی که به اصطلاح ورق می‌خورد نیز تهیه می‌کنند.

بروشور در اصل یک ورق است که معمولاً تا 8 و اندکی کمتر و بیشتر صفحه «تا» شده تشکیل می‌گردد، همه یا بعضی از صفحات آن برحسب مورد با چاپ عکس‌های مرتبط با موضوع تزئین می‌شود اما در صفحه اول که جلد محسوب می‌گردد نوعاً از اشکال و تصاویر مناسب گرافیکی استفاده می‌شود، بروشورها معمولاً رنگی هستند و علاوه بر تصاویر، زمینه جلد و نیز نمودارها و خطوط کادر بندی و جداولی که احیاناً در صفحات آن گنجانیده می‌شود نیز الوان و رنگارنگ است، حتی خطوط نگارشی و مکتوب آن هم بعضاً با رنگ‌های مختلف چاپ می‌شود. نام یا عنوان و آرم اشخاص حقیقی یا حقوقی منتشر کننده بروشور در گوشه‌ای از قسمت بالا یا پایین روی جلد درج می‌گردد. همچنین جای مناسبی که معمولاً اواسط روی جلد است برای درج عنون و تیتر موضوع بروشور اختصاص می‌یابد. پایین صفحه آخر برای درج تاریخ و نشانی و شماره‌های تماس و ارتباط درنظر گرفته می‌شود.

ب - مندرجات

پیش‌تر گفته شد که رویکرد عمده بروشور مبتنی بر اطلاع رسانی است و ساختار و شکل و قالب این ابزار ارتباطی ماهیتاً بر تجمیع و تنظیم اطلاعات گواهی می‌دهد. حتی بروشوری که برای تبلیغ و آن هم تبلیغ صرف و خالص از چیزی و موضوعی تهیه و تدارک می‌شود بنا به سبک و سیاق متداول معمولاً نمی‌تواند از نشانه‌های آماری و فهرست‌های اطلاعاتی مربوط به کلی خالی باشد، بنابراین مفاد و مندرجات یک بروشور اطلاع رسانی یا آموزشی و بعضاً تبلیغی را عمدتاً مجموعه‌ای از اطلاعات تشکیل می‌دهد و بدیهی است که اطلاعات هم تنها به عدد و رقم محدود نمی‌شود بلکه با توضیحات و متون مختلف نیز تبیین می‌گردد. علیهذا برای این که زحمات ما برای تهیه یک بروشور خوب و موثر و ماندگار ضایع نشود مقتضی است که به شرایط و چگونگی مندرجات آن توجه نماییم.

ب 1- ایجاز

هنر بزرگ در تدارک بروشور رعایت ایجاز در مطالب آن است، ایجاز به معنی کمی و کاستی و قصر و حذف و جدا کردن نیست بلکه بیان جامع همه آگاهی‌ها و دانستنی‌های مهم یک موضوع در کمترین و مناسب‌ترین کلمات و اعداد و اشکال است. بنابراین اطلاعات موجز به آن دسته از اطلاعات می‌گویند که عاری از تکرار و حشو و زوائد باشد به عبارت دیگر در بروشور از ذکر مقدمه‌های مفصل، تعارفات و کلیات و مطالب و ارقام کم اهمیت و تکراری و امثالهم پرهیز می‌شود و اساساً ساختار و شرایط آن مقتضای مطول‌گویی و حاشیه پردازی نیست.

ب 2-مطبوع

مندرجات یک بروشور می‌باید در کلیت خود ار حلاوت و بلاغت برخوردار باشد. بنابراین ضروری است که از درج مطالب سخت، پیچیده، ناهماهنگ، مبهم،‌ تلخ، سبک و نازیبا که موجبات کسالت روحی و خستگی خواننده را فراهم می‌کند پرهیز شود و این مهیا نمی‌گردد مگر این که در تنظیم و نگارش آن حوصله،‌ حسن سلیقه و مهارت‌های تخصصی ملحوظ شود.

یک مجله، روزنامه و کتاب را می‌توان با جمیع نقاط ضعف و قوت آن به هر حال تحول نمود و به بخش‌های راضی کننده آن مراجعه کرد اما ملاحظه هرگونه کج سلیقگی و ناپختگی در بروشوری که به رایگان دریافت شده می‌تواند از همان بدو امر به اصطلاح توی ذوق خواننده زده و اورا از ادامه مطالعه آن باز دارد، از جمله آن‌ها بعضی از بروشورهای تبلیغی است که حاوی عبارات و مطالب سخیف، ناشیانه و به اصطلاح بچه گول زن است مانند یک بار امتحان کنید مشتری دائمی ما خواهید شد، تنها به ما اطمینان کنید، ارزان‌ترین، زیباترین، بادوام‌ترین،‌ شیک‌ترین،‌باصرفه‌ترین و بالاخره سایر ترین‌ها! البته بدیهی است که منظور از مطبوع بودن بروشور جذابیت و ترکیب مناسب و جملات توام با متانت و صداقت مفاهیم آن است.

ب 3-مصور

عکی و تصویر از نوع مستند یا گرافیکی را می‌توانیم تقریباص از اجزاء جدایی ناپذیر بروشور بدانیم، تصویر هم مانند متن خود گویای مطلب و پیام است. ارتباطات تصویری گاه از انواع دیگر همچون ارتباطات کلامی یا نوشتاری عمیق‌تر و غنی‌تر است. تصاویر در بروشورها مکمل و متمم متن و نوشتار بوده و به تاثیرگذاری آن در اذهان مخاطبین عدد می‌رسانند. بنابراین تعداد و نوع تصاویری کهبرای چاپ بروشور در نظر گرفته می‌شوند مسئله مهم و قابل تامل است، مقصود از مصور بودن بروشور این نیست که به هر حال و باری به هر جهت مجموعه‌ای از تصاویر تزئینی و تشریفاتی و پرزرق و برق را تهیه کرده و به دست بدهیم. تصاویر باید گویای موضوعیت و محدودیت بروشور بوده و چون شاهدی صادق مدعای مطروحه را شفاف و واضح نماید.

در بعضی از بروشورهای منتشرشده مشاهده می‌کنیم که یک یا چند عکس از مراسم کلنگ زنی یا قطع نوار مربوط به شروع ساختمان یا افتتاح شعبه و موسسه‌ای به چاپ رسیده است که هدف از آن معمولاً ارضای هوس‌های شهرت‌طلبانه آقای رئیس و مدیر بوده است وگرنه این‌ها به هیچ‌وجه به افزایش آگاهی‌های مخاطبین کمکی نکرده و موجبات اقناع و رضایت آن‌ها را فراهم نمی‌سازد. علیهذا توصیه و تاکید می‌گردد که در انتخاب تصاویر به ماهیت و کارکردهای موضوع بروشور توجه نموده و با کارشناسان صاحب‌نظر و مجرب مشورت شود.

3. ویژگی‌های ساختاری

با توجه به تبیین و توضیح بروشور و مؤلفه‌های آن به شرحی که ارائه شد، اینک ما با یک ابزار ارتباطی دلپذیر روبرو هستیم که از کارایی‌های آن واقف می‌باشیم و حال می‌توانیم در جمع‌بندی موضوع ظرفیت‌ها و ویژگی‌های ساختاری آن را یادآوری کنیم. بروشور فی‌الواقع یک رسانه است که ضمن دربرداشتن محاسن و نکات مثبت سایر وسایل ارتباط جمعی ار معایب و نکات منفی آن‌ها مبرا است. خوش دست و خوش چهره است، آگاهی بخش است و حتی می‌تواند چون آیینه جیبی چهره واقعی و توانایی‌ها و کارکردهای پیچیده و گوناگون یک سازمان را به سهولت باز نمایاند، این خواسته و تمایل انسان‌ها را به آشنا شدن و شناختن موضوع در حداقل زمان برآورده می‌سازد، در آموزش سهل و روان نقش به سزایی را ایفا می‌کند، تمایل و رغبت برای دور انداختن آن بسیار اندک است و عمدتاً ماندگار و آرشیو شدنی است.

برای نگاه‌داری جای زیادی را اشغال نمی‌کند، به آسانی قابل حمل است و به راحتی در جیب و کیف قرار می‌گیرد، اهداء آن به دیگران منطقی و طبیعی است،‌ در تهیه و تنظیم آن گرچه مهارت‌ها و سلایق و ابزارهای گوناگونی را طلب می‌کند اما در مقایسه با دیگر وسایل ارتباطی نسبتاً از هزینه‌های کمتری استفاده می‌شود و بالاخره میزان تاثیرگذاری و مقبولیت آن بالا و گسترده است، بنابراین ضروری است که همواره ارزش‌های ارزنده آن را مدنظر داشته باشیم و از آن برای برقراری ارتباطات سالم و آگاهی بخش به نحو مناسب و شایسته استفاده کنیم.

تمرین

1. یک بروشور دو صفحه‌ای تبلیغی تهیه کنید.
2. بروشور کتابچه‌ای 10 صفحه‌ای آموزشی درباره «آلودگی هوا» تهیه کنید.
3. بروشور 6 صفحه‌ای اطلاع رسانی موضوع معرفی «یک شهر» را تهیه کنید.
4. شناسنامه بروشور در کجا قرار دارد و حاوی چه مواردی است؟ یک نمونه کامل بنویسید.
5. چند قطعه عکس مناسب برای تهیه و تدارک بروشور «ایران شناسی» انتخاب و ارائه نمایید.
6. برای تهیه و انتشار بروشور معرفی «هنر موسیقی در ایران» جلد مناسب طراحی نمایید.
7. جدول یا جداول و فهرست ارقامی که برای تهیه بروشور معرفی «فرش ایران» لازم است تهیه نمایید.