شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- نشست تخصصی «ارزیابی نشر کتاب در حوزه روابط عمومی» عصر روز چهارشنبه 26 آذرماه 1393 با حضور دکتر اسماعیل قدیمی، مدرس رشته ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، امیرعباس تقی پور، مدیر انتشارات سیمای شرق، دکتر حسن نصیری قیداری، سردبیر نشریه بازاریابی با اجرای دکترمحمدرضا رسولی در سرای اهل قلم خانه کتاب برگزار شد. در این نشت مباحثی از سوی کارشناسان مطرح که به نظرمی رسد، نقد مطالب ارائه شده در این نشست می تواند رهگشای بهتری برای درک شرایط فعلی توام با ارائه تصاویر واقع بینانه نسبت به ارزیابی و بررسی تخصصی نشر کتاب در حوزه روابط عمومی باشد.

نکته ای که می توان بر اظهارات  کارشنان این جلسه مبنی بر "روند نادرست تحصیلات آکادمیک در رشته روابط عمومی و غلط بودن آموزش این رشته در کشور که منجر به این شد تاکنون شرایطی برای تالیف کتاب در رشته روابط عمومی به‌ وجود آمده است ، می توان گفت این است که تاکنون از سوی دانشگاها، دانشکده ها و یا موسسات علمی و پزوهشی ایرانی مرتبط چه میزان بودجه لازم و چند طرح فرصت مطالعاتی برای بررسی وضعیت آموزش و تحصیلات آکادمیک رشته روابط عمومی اعم از عناوین کتاب، محتوی کتاب، اساتید، ترم، ساعت دوره، مباحث عملی و کاربردی و سایر مباحث مربوطه در نقاط محتلف دنیا در قالب تقسیم کشورها به صورت توسعه یافته، در حال توسعه و یا بر اساس تقسیمات قاره ای و یا براساس تقسیمات نوع رژیم حقوقی اعم از سلطنتی، جمهوری و یا براساس ساختارهای مذهبی و فرهنگ و زبان و یا سایر مولفات اشتراکی و اختلافی تصویب و یا در نطر گرفته شده است و یا اینکه تاکنون چند مورد مطالعات تطبیقی دقیق و جامع بین وضعیت موجود آموزش و تحصیلات آکادمیک ایران و سایر نقاط مورد نظر جهان با حمایت دستگاه های اجرایی ذیربط و یا سازمان های آموزشی و پژوهشی صورت گرفته است که به صورت مطلق و محکم می توان حکم بر ادعای روند نادرست تحصیلات آکادمیک در رشته روابط عمومی و غلط بودن آموزش این رشته در کشور از سوی کارشناسان مطرح و این مطلب را به عنوان مقدمه برای استناج این نتیجه که تاکنون شرایطی برای تالیف کتاب در رشته روابط عمومی فراهم نشده است، عنوان کرد. از اینکه شرایط و وضعیت موجود آموزش و نحصیلات آکادمیک رشته روابط عمومی در ایران مطلوب نیست، امری است مطاع و ازاینکه در جهت استاندارد سازی و مطلوب ساختن آموزش و تحصیل رشته روابط عمومی به مثابه سایر رشته های آکادمیک و دانشگاهی باید از سوی دست اندرکاران در سطوح مختلف مدیریتی در قالب تصمیم سازی تا تصمیم گیری کلان و مراتب اجرایی و آموزشی اقدامات اساسی صورت گیرد کاملا صحیح و منطقی است اما ما ایرانی ها متاسفانه بر دو نقطه ثابت بر یک محور مشخص توقف می کنیم یا صفر یا صد. و این در حالیست که یک محور مدرج به سایر نقاط دیگر نیز می باشد.

بنابراین اظهار نظر مطلق وکلی از سوی کارشناسان به نظر، غیر کارشناسی می باشد واین ادعا می تواند توهین به همه مدیران، مسئولین آموزشی، اساتید، فارغ التحصیلان ویا سایر دست اندرکاران رشته روابط عمومی تلقی گردد که مهترین سرمایه انسان یعنی عمر خود را بیهوده صرف آموختن و آموزش دادن، یاد دادن و یاد گرفتن رشته روابط عمومی بر پایه نادرست و غلط نموده اند.

مضاف براینکه هیچگونه شواهد و ادله ای که منطبق با یک کار تحقیقاتی و تطبیقی درخصوص بررسی دقیق و علمی از وضعیت آموزش و تحصیلات آکادمیک رشته روابط عمومی باشد در دسترس نیست تا براساس شاخص های استاندارد بتوان وضعیت آموزش روابط عمومی را دقیقا تعین سطح نمود، بلکه کلیه اظهار نظرهای موجود یا کاملا شخصی و تجربی می باشد و یا اگر به تصور خود به آن رنگ و لعاب علمی و پزوهشی می دهیم نمی تواند نقطه اتکاء محکمی برای یک اظهار نظر کاملا کارشناسانه تلقی گردد.

بنابراین نمی توان این موضوع را به عنوان یک مقدمه ای برای این نتیجه قرار داد که در تمام این مدت فرصتی برای تالیف کتاب در رشته روابط عمومی فراهم نشده است و یا اینکه مطابق نظر کارشناسان مبنی بر اینکه چیزی به اسم «تالیف» در حوزه روابط عمومی در ایران وجود ندارد را نظر صحیح و کارشناسانه تلقی نمائیم و یا اینکه به راحتی و به صورت مطلق و کلی اعلام کنیم که «اخلاق تالیف» نداریم و بتوانیم به راحتی و بی پروا همه را متهم به بی اخلاقی در عرصه تالیف نماییم و کماکان بر نقطه صفر و یا صد جا خوش کنیم و اظهار نظرهای شخصی را تحت عنوان نقد و نقادی کارشناسانه بدانیم و یا اینکه مطابق نقطه نظرات یک کارشناس مدعی این باشیم که کتاب های چاپ شده در رشته روابط عمومی را یا ترجمه به جای تالیف و یا کپی پیست از مطالب دیگران بدانیم که مسلما تصدیق می فرمائید که اینگونه اظهار نظرها مفهوم و معنی آن است که کارشناسان محترم برای شرکت در یک نشست تخصصی با توجه به عنوان و موضوع نشست و ضرورت دیگاه کارشناسانه و نقادانه می بایست پیش تر تمام آثار چاپ شده در رشته روابط عمومی را از زوایای مختلف با مطالعه دقیق و موشکاقانه مورد بررسی قرار داده تا بتوانند در یک فضای تخصصی و در قالب طرح دقیق مسائل با پشتوانه علمی و تبیین و تشریح موضوع در قالب ارائه مستندات و شواهد صحیح و دقیق اقدام به اظهار نظر کارشناسی با دو رویکرد بیان نقاط ضعف و قوت به صورت توامانی نمایند در غیر این صورت این گونه گفتگوها که بیشتر جنبه کلی گویی و شخصی گویی دارد و با عینک بدبینی و بدجویی مطلق و بدون واقع اندیشی تنها قسمت خالی لیوان را مورد هجمه قرار دهیم و به جای دور اندیشی و نگاه کردن وسعیتر، نزدیک بینی را پیشه خود قرار دهیم، محمل علمی نداشته و قابل اتکاء نمی باشد و بطور قطع و یقین نقد و بررسی و رویکرد نقادانه نسبت به یک موضوع مشخص در قالب اظهار نظر کارشناسانه، مستلزم تمهیدات و شرایط خاص خود می باشد که در ذیل به بخشی از آن اشاره می نمائیم.

نقد در لغت به معنی ((بهین جیزی بر گزیدن)) (تاج المصادر زوزنی: ص ۵ ) و نظر کردن در دراهم تا در آن به قول اهل لغت سره را از ناسره باز شناسد. معنی عیب جویی نیز که از لوازم ((به گزینی)) است ظاهرا هم از قدیم در اصل کلمه نقد مستتر بوده است و لذا از دیر باز این کلمه در مورد شناخت محاسن و معایب کلام به کار رفته است، چنانکه آن لفظی هم که امروز در فرهنگ اروپایی جهت این معنی به کار می رود در اصل به معنی رای زدن و داوری کردن است و شک نیست که رای زدن و داوری کردن درباره ی نیک و بد امور و سره و ناسره ی آنها مستلزم معرفت درست و دقیق آن امور است. (دکتر عبدالحسین زرین کوب) مفهوم نقد به طور کلی عبارت ‌است از : بررسی، شناسایی و عنوان کردن و نمایاندن عیب ها و برملا کردن نهفته‌ها. وقتی می‌گویند فلانی، درهم را نقد زد یعنی اینکه آنها را جدا کرد، نگاه کرد و بررسی کرد تا سره را از ناسره تشخیص دهد و وقتی در همها را به دست می‌گیریم و تقلبی‌ها را جدا می کنیم در واقع آنها را انتقاد کرده‌ایم.نقد زدن بر کلام هم یعنی عیب های پنهانش را نمایاندن و انتقاد در این مفهوم به معنای ارزیابی منطقی آن است. نقد یعنی یافتن و نشان دادن تا اگر کسی خواست بتواند راهش را بیابد و اگر نخواست عذری نداشته باشد از این رو نقد و شماتت از کنیه برمی‌خیزد و به انتقام می‌انجامد در حالی که نقد و انتقاد به معنای، طب، بی طرفی و بررسی و نهفته‌ها را برملا کردن است.

برخی اصول نقد:
اصولی که باید در نقد رعایت کرد به نظر نگارنده به قرار زیر است:
۱) معطوف به بهبود امور باشد.
۲) از سر خیر خواهی باشد.
۳) توام با ارائه اصلاحات پیشنهادی و یا راه حل باشد.
۴) توام با ذکر آثار و جنبه های مفید در کنار جنبه های منفی باشد.
۵) منتقد خود و نقد خود را نیز نقد و ارزیابی نماید.
۶) همراه با استدلال و سند و مدرک باشد.
۷) متحجرانه و انعطاف ناپذیر نباشد.
۸) واضح و روشن باشد. مبهم، مغلق و پیچیده نباشد به طوریکه نیاز به مفسر داشته باشد. این اصل در مورد همه ی آثار علمی و آموزشی صدق میکند. کتب درسی باید به شیوه ساده و روشن و بدور از ابهام تالیف شوند .
۹) احساسی و ایدئولوژیکی نباشد. به این معنا که پیش فرض آن بر نادرست بودن امر مورد نقد قرار نگیرد. به عبارت دگر منتقد نباید جانبداری ایدئولوژیکی خود را در امر انتقاد دخالت دهد .
۱۰) آزمون پذیر و عمومی باشد. به طوریکه دیگران هم بتوانند با استفاده از همان روش و ابزار به همان نتایج مطرح در انتقاد دست یابند. به عبارت دیگر مهمل و بی معنی نباشد .
و... در این بخش لازم دیده شد که در خصوص تعریف تالیف و تفاوت آن با تحققیق نیز مطالبی تقدیم گردد.

براساس ضوابط تألیف کتاب مصوبه جلسه مورخ29/4/90 شورای سیاستگذاری انتشارات، تعریف تألیف عبارت است از:
تألیف اثری است که در آن مؤلف یا مؤلفان، یافته‌ها و یا نظرهای خود و اشخاص صاحب نظر را به منظور ارتقای دانش موجود پردازش و به صورت مجموعه‌ای تخصصی در قالب یک کتاب مطرح می‌کند.
ویژگی‌های مؤلف(مؤلفان) عبارتند از:
1. سابقه تدریس یا تحقیق در رشته تخصصی کتاب( حداقل 5 سال).
2. دارا بودن مقالات چاپ شده مرتبط با موضوع کتاب(حداقل 5 مقاله در مجلات علمی و پژوهشی).
3. مرتبط بودن موضوع کتاب با رشته تخصصی مؤلف.

استانداردهای تألیف عبارتند از:
1. مشخص بودن هدف کتاب.
2. استفاده از منابع معتبر.
3. طرح و پردازش یافته‌ها و نظرهای خود و دیگران.
4. هماهنگی و تناسب مطالب با یکدیگر و با هدف کتاب.
5. به روز بودن منابع و مأخذ(حسب مورد).
6. جامعیت و کفایت مباحث در موضوع مورد بحث.
7. نظم منطقی در توالی فصول کتاب.
8. مستند و مستدل بودن مطالب کتاب
9. سازگاری با اصول نوشتاری و موازین علمی و ادبی زبان مربوط..

نشانگرهای تألیف عبارتند از:
1. بیان هدف کتاب در پیشگفتار و رعایت آن در متن.
2. اشاره (ارجاع درون متنی) به یافته‌ها و نظریه‌های مؤلف و دیگران در ارتباط با موضوع کتاب (ارجاع به مهمترین یافته‌ها و منابع مرتبط با موضوع کتاب: ذکر منابع و مأخذ، نزدیک بودن منابع به تاریخ انتشار کتاب ( ترجیحاً 5 سال اخیر) و توجیه ارائه منابعی که از نظر تاریخی، برای موضوع مورد نظر لازم به ارائه باشد).
3. برخورداری از نظم منطقی در ترتیب فصول و مطالب ارائه شده با توجه به هدف و عنوان کتاب.
4. تهیه فهرست موضوعی(نمایه موضوعی، واژگان اصلی، نام‌ها، مکان‌ها و مفاهیم و...) با ذکر شماره صفحات در پایان کتاب.
5. ارائه فهرست منابع استفاده شده در متن در پایان کتاب.
6. کتاب ‌شناسی

اما فرق تحقیق و تألیف برای بهتر روشن شدن موضوع تقدیم می گردد:
تألیف از ریشه«الفت» و به معنای پیوندزدن، به هم آمیختن، گردآوری مطالب متناسب با هم در یک مجموعه است و معمولاً نیاز به تتبع و کاوش و دقت و حوصله دارد. گرچه در عرف رایج، معمولاً تألیف و تحقیق را و مؤلف و محقق را به جای هم به کار می‌ برند، ولی میان محقق و مؤلف تفاوت بسیار است. مؤلف، صرف گردآورنده مطالبی از جاهای مختلف و تنظیم کننده مطالبی است که با تتبع و پژوهش به دست آورده است، اما محقق، از اندیشه‌ای نقاد و دیدگاهی عمیق برخوردار است و«صاحب نظر» است و کارش تنها جمع آوری مطالب از منابع مختلف نیست(که این کار از بسیاری برمی‌آید) بلکه اندیشمندی است که نظریه‌ای را با برهان و دلیل، اثبات یا رد می ‌کند، یا مطلبی جدید کشف می ‌نماید، یا مطلب کشف شده‌ای را تکمیل می‌ کند، یا چیزی را که به صورت نظریه بوده است به اثبات می‌ رساند. «نظریه پردازی» و اثبات آن نیز ذهنی قوی و شیوه‌ای محققانه می ‌طلبد. البته تتبع و کاوش، مقدمه تحقیق می تواند قرار بگیرد و محقق، بر مبنای«یافته‌ ها» می‌ تواند نظر بدهد.

نتیجه گیری
بنابراین باید یادآور شد برگزاری نشست تخصصی با رویکرد نقادانه ضروری و زمینه ساز رشد و ارتقاء درموضوعات مختلف می شود زیرا نقد و رویکرد نقادانه یک نیاز درونی انسانی است که براساس قوه فهم و میزان فهمیدنی که انسان دقیق و هوشمند نسبت به رخدادهای پیرامونش بدست می آورد، پرسش های مختلف را نسبت به وضع موجود آن پدیده و رخداد مطرح می نماید و تمامی سعی و تلاش خود را وقف اصلاح، تغیر، تکمیل و بهبود آن موضوع می نماید بنابراین نقد به عنوان یک مهارت اجتماعی است و اساسا نقد و انتقاد موجب پویایی جامعه ی بشری و موتور حرکت جوامع است و باید همگی بپذیریم که نقد موجب شکوفایی جامعه است.

هر کس ما را نقد کند بزرگترین خدمت را به ما نموده و هر کس که از بیان نواقص و معایب ما خودداری کند و یا آنها را لاپوشانی نماید و بدتر از آن اگر تملق گویی نماید، به ما خیانت بزرگی نموده است. اگر نقد کردن لطف است لذا نباید صرفاً از دیگران انتظار لطف و عنایت داشته باشیم بلکه ما نیز باید آنها را مورد لطف و محبت و عنایت خود قرار داده و آنها را نقد کنیم اما آنچه که لازم است یاد آور شویم اینکه اظهار نظر، رفتار و یا اقدامی که مخرب است دیگر نقد نیست بلکه می توان امر دیگری مانند دروغ، بهتان، تهمت، ناسزا و ... باشد و امید است این موضوع در عرصه روابط عمومی که فی النفسه محور فرهنگ و رعایت اخلاق و رفتار حرفه ای است از سوی همگان رعایت شود.

منبع مرجع:  شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)

نوسنده: هیات تحریریه