شارا/ علی محدث- انسان از طریق حواس پنج_­­­گانه خود با محیط اطراف و سایر همنوعانش «ارتباط» برقرار می­کند و در این میان «بینایی» که تعریف عملی آن دیدن است، مهم­ترین، دقیق­ترین و پرکاربردترین حسی است که انسان برای ایجاد ارتباط بهتر از آن بهره می­جوید.

برای برقراری ارتباط از طریق حس بینایی لازم است «درک بصری» حاصل آید تا پیام­هایی رد و بدل شود. اهمیت فوق­العاده ارتباط بصری در این است که برای فهمیدن یک پیام بصری لازم نیست انسان سواد بصری تحصیل کند. زیرا این توانایی را اغلب افراد به طور ذاتی دارا هستند. البته ناگفته نماند آموختن مهارت­ها و تکنیک­های برخی از شاخه­های هنری از قبیل طراحی، نقاشی، گرافیک، سینما، تئاتر، عکاسی و ... می­تواند این حس را برای درک بهتر تقویت کند. برتری ارتباط بصری به این سبب است که پیام را زودتر و راحت­تر منتقل کرده و قابلیت دریافت آن را آسان­تر می­کند، مخاطبان فراوان رسانه­های تصویری به نسبت دیگر رسانه­ها، خود دلیلی بر برتری ارتباط بصری است.

عناصر ده­گانه بصری

آنچه امکان دیدن یا به عبارت دیگر ایجاد ارتباط بصری را مهیا می­کند به عبارتی ده عنصر است که شامل نقطه، خط، سطح، حجم، بافت، نور، ریتم، سایه و روشن، حرکت و رنگ می­باشد. از کنار هم قرار گرفتن نقطه­ها «خط» و وقتی خطوط به هم متصل می­­شوند «سطح» پدیدار می­شود و هرگاه سطوح، خارج از یک صفحه صاف به هم می­پیوندند و در کنار یکدیگر قرار می­گیرند «حجم» را تشکیل می­دهند. اما در میان عناصر ده­گانه، «رنگ» از ارزش بیشتری برخوردار است زیرا رنگ به تنهایی قادر است برخی عناصر را بسازد. به عنوان مثال با رنگ می­توان نقطه، خط، سطح، حجم و حتی بافت یا سایه و روشن را ایجاد کرد در حالی که هرگز نقطه، خط و یا عناصر دیگر نمی­توانند در ارتباط بصری نقش رنگ را ایفا کنند.

تنالیته و فام

رنگ­ها دارای دو ویژگی عمده هستند: تنالیته و فام.

این دو ویژگی در رنگ­های مختلف متفاوت و متغیر است لذا میزان تنالیته و فام هر رنگ را می­توان با توجه به مورد استفاده آن کم یا زیاد کرد.

تنالیته چیست؟ میزان «تیرگی» یا به عبارتی خاکستری موجود در رنگ است. به عنوان مثال تیرگی بر جای مانده از رنگ قرمز روی کاغذ پس از کپی گرفتن به مراتب بیشتر از تیرگی بر جای مانده از رنگ زرد است. زیرا میزان تنالیته موجود در رنگ قرمز بیشتر از رنگ زرد است.

همچنین هر چه رنگ قرمز به قهوه­ای نزدیک­تر شود تنالیته آن بالا می­رود، پس می­توان گفت هر رنگ تنالیته خاص خود را داراست که کم و زیاد کردن آن رنگ را تغییر می­دهد.

فام چیست؟ «براقیت» موجود در هر رنگ را فام می­گویند. دو رنگ با تنالیته برابر، در صورت اختلاف میزان فام به طور کامل با یکدیگر متفاوت می­باشند. به عنوان مثال اغلب افراد آگاهانه و یا ناآگاهانه سعی می­کنند پوشاک و یا اقلام مورد احتیاج خود را تکیه بر تنالیته یا فام رنگ­ها، همخوان انتخاب کنند که به طور معمول این عمل سلیقه­ای انجام می­شود.

تأثیر روانی رنگ

وقتی رنگ­ها کنار یکدیگر قرار می­گیرند نحوه ترکیب آن­ها «فضایی» را ایجاد می­کند که دو گونه است. اول فضای ظاهری که می­توان با عکس­برداری یا فیلمبرداری آن را ضبط کرد مثل نمای یک صحنه که برادقی سخنرانی یا برگزاری مراسم جشنی طراحی و دکوربندی می­شود و دیگر فضایی که نوع و چگونگی استفاده از رنگ، در اذهان بینندگان ترسیم می­کند؛ از همین جا بحث تأثیر روانی رنگ آغاز می­شود چرا که، فضایی که توسط رنگ در افکار یک جمع ساخته می­­شود کاربردهای متعددی دارد از جمله آن که:

- رنگ می­تواند خود حامل و ناقل پیام باشد و با بیننده ارتباط مستقیم برقرار سازد مانند سیاهپوش کردن مساجد و تکایا در ایام خاصی که خود انتقال­دهنده پیام عزاداری و اندوه است.

- رنگ قادر است در انتقال پیام نقش متمم را داشته و به منبع ارائه پیام کمک کند تا پیامش را آسان­تر به مخاطب انتقال داده و آن را تفهیم کند. در اینجا رنگ به خدمت پیام رسان در می­آید و با او همراه می­شود تا پیام در حد ممکن موافق مقصود پیام­دهنده در اختیار مخاطب قرار گیرد. مثل هنرجویی که متأثر ار فضای رنگی کارگاه نقاشی اعتبار انتقال پیام­اش فزونی می­یابد یا مجری یک برنامه جنگ تفریحی تلویزیونی که از دکور استودیو متأثر می­­شود و به اصطلاح حس می­گیرد.

- گاهی رنگ، زمینه­ای در ذهن مخاطب فراهم می­سازد و باعث می­شود مخاطب پیام را با پیش برداشتی جذب و هضم کند در این صورت پیام می­تواند توأم با القاء نیز باشد. به نظر می­آید قبل از صدور پیام، «رنگ» صفتی در ذهن مخاطب می­سازد و موجب می­شود ذهن در مورد پیام پیش داوری کند و آن را زشت یا زیبا، منفی و یا مثبت، لطیف یا خشن تلقی کند. به عبارت دیگر رنگ بسته­ای می­شود که پیام درون آن جای می­گیرد و مشتری متأثر از بسته آن در مورد محتوایش قضاوت می­کند.

در تبلیغات انتخاباتی به ویژه در غرب فضاسازی در افکار عمومی برای القای پیام­های خاص و ارائه یک شخصیت مردم پسند از کاندیداها سخت مورد توجه است و به طور معمول تبلیغات، به خصوص با استفاده از عنصر رنگ توانسته است بنابر اقتضای زمان و گرایش افکار عمومی از افرادی سنگ­دل، اشخاصی رئوف و مهربان و از افرادی معمولی انسان­هایی جسور القا کند.

نقش رنگ در روابط عمومی

روابط عمومی­ها تلاش می­کنند با برقراری مناسب­ترین ارتباط، ضمن انتقال پیام به مخاطبان آن­ها را تا آستانه پذیرش مقاصد سازمان­شان ترغیب کنند، آن­ها می­کوشند اهداف خویش را به گونه­ای ترغیب کنند که مخاطب، خود را به اهداف سازمان متبوع روابط عمومی نزدیک کند و به آستانه پذیرش آن برساند این مرحله را برخی «مرحله اقناع» می­نامند.

همچنین این عامل بصری در امر تبلیغات، تعلیم و تربیت، روان درمانی، تزیین و ... مهم و تأثیرگذار بوده، فکر، اندیشه و احساس افراد را متأثر ساخته و موفقیت یا عدم توفیق، امیداوری و ناامیدی، تحرک یا سکون و ... را تقویت و تضعیف می­کند.