شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- کتاب«برابری و آزادی ارتباطی» در نشستی با حضور دکتر مهدی محسنیان‌راد استاد ارتباطات و دکتر حبیب الله معظمی (نویسنده کتاب) در نگارستان شهر رونمایی شد.

به گزارش شارا به نقل از روابط عمومی انتشارات سروش، کتاب «برابری و آزادی ارتباطی، معرفی اندیشه جدید حقوق ارتباطی» عصر روز شنبه با حضور دکتر مهدی محسنیان‌راد استاد ارتباطات و دکتر حبیب الله معظمی (نویسنده کتاب) در نگارستان شهر رونمایی شد.

حبیب‌الله معظمی نویسنده کتاب «برابری و آزادی ارتباطی» در مراسم رونمایی، گفت: این کتاب به فراهم آمدن امکان و فرصت سخن گفتن و بیان می‌پردازد. اندیشمندان مختلف در غرب بعد از بحث‌های مختلف درباره آزادی بیان به این نتیجه رسیدند که امکان سخن گفتن و بیان باید وجود داشته باشد. این کتاب یادگاری است از پدر علم ارتباطات ایران دکتر کاظم معتمد نژاد که با توصیه‌های ایشان، من رساله دکتری خود را در این زمینه کار کردم و نتیجه آن کتابی است که اکنون پیش روی شما قرار دارد. استاد معتمدنژاد تأکید داشت که این بحث‌ها در غرب مطرح شده است و بهتر است در کشور ما هم بدون فاصله زمانی زیادی این مباحث ارائه شود. از دکتر محسنیان راد هم نهایت سپاس را دارم که از دوره لیسانس تا دکتری افتخار شاگردی ایشان را داشته‌ام و امید همه اهالی ارتباطات بعد از دکتر معتمد نژاد به ایشان است.

معظمی ابتدا با بیان تفاوت حقوق ارتباطی با حقوق ارتباطات، اظهار داشت: حقوق ارتباطات یعنی یک قوانینی که الان موجود است و در سطح بین الملل تصویب شده است ولی حقوق ارتباطی به معنای یک اندیشه است که عمدتاً متوجه مباحث حقوقی است یعنی اینکه الزاما و تماما مربوط به مباحث حقوقی نیست بلکه مباحث فلسفی به خصوص فلسفه سیاسی را در برمی‌گیرد.

وی ادامه داد: کتاب را در ۵ فصل تقسیم بندی کردم. در فصل اول به بحث تحدید قدرت به معنای حدود قائل شدن برای قدرت پرداخته شده است. در واقع مروری مختصر بر تبادل قدرت و حقوق در جوامع مختلف است و سعی شده به این نکته پرداخته شود که قدرت در جوامع مختلف مشروط است و مطلق‌العنان نیست. این فصل اول در واقع جایگاه حقوق را مورد توجه قرار می‌دهد و اینکه حقوق چه نسبتی با قانون و اندیشه دارد را مورد بررسی قرار می‌دهد.

معظمی افزود: فصل دوم کتاب به موضوع حقوق شهروندی پرداخته است. حقوق شهروندی یک مبحث جدیدی است و بعد از جنگ جهانی دوم هم نظریه شهروندی و هم حقوق شهروندی مطرح شده و از این نظریه قوانین مختلف کشورها شکل گرفته است. عمدتا حقوق شهروندی ناظر به دو مقوله حقوق و مسئولیت است.

وی گفت: حقوق شهروندی جدید با توجه به فناوری‌های جدید اطلاعات و ارتباطات مباحث جدیدی را مطرح کرده مثلا یکی از حقوقی که مورد توجه اندیشه حقوق ارتباطی در مورد شهروندی است، حفظ حریم خصوصی است که با توجه به اینکه یکی از هدف‌های حقوق بشر کرامت انسان است منطقه حق حریم خصوصی در دل این کرامت انسانی مورد توجه قرار می‌گیرد که با گسترش سریع فناوری اطلاعات و رسانه‌های نوین این حق بعضا نقض می‌شود که این مسئله مورد توجه نظریه حقوق شهروندی قرار گرفته و یکی از مبانی ویژه حقوق ارتباطی است.

معظمی با بیان اینکه فصل سوم کتاب به حوزه جامعه اطلاعاتی پرداخته است گفت: در این فصل درباره جامعه اطلاعاتی من به دسته بندی اشخاصی پرداخته‌ام که با این حوزه نسبتی دارند. دسته اول را کسانی قرا داده‌ام که به طور کلی بروز جامعه اطلاعاتی را انکار می‌کنند؛ دسته دوم را افرادی تشکیل می‌دهند که بازار فکر و اندیشه آنها گرم شده است و از پدیداری جامعه اطلاعاتی سخن می‌گویند و از آن دفاع می‌کنند و دسته سوم هم افرادی هستند که ضمن قبول پدیداری جامعه اطلاعاتی نسبت به آن نقد دارند از جمله این که معتقدند ذینفعان جامعه اطلاعاتی نیز همانند جامعه سرمایه‌داری سرمایه‌داران هستند و این جامعه نیز در راستای اهداف آنها است.

وی ادامه داد: جامعه اطلاعاتی در بحث اندیشه حقوق ارتباطی به پدیداری اینترنت و جامعه اطلاعاتی هم به عنوان یک فرصت نگاه می‌کند که فرصتی برای طرح این اندیشه است و هم اینکه خود پدیداری اینترنت و جامعه اطلاعاتی مسائلی را پیش آورده که نظریه پردازان و جامعه شناسان به یک حقوق جدیدی رسیدند و یا به یک ترکیب جدیدی نسبت به حقوق‌هایی که از قبل وجود داشته دست یافتند.

هدف اندیشه حقوق ارتباطی امکان بیان برای عموم است
نویسنده کتاب اظهار داشت: در فصل چهار به بحث یونسکو پرداخته شده است. متأسفانه در جامعه ما نسبت به یونسکو غفلت‌هایی صورت گرفته است و نتوانسته‌ایم این سازمان مهم را به جامعه معرفی کنیم. یونسکو در مبحث حق ارتباطات از دهه ۷۰ میلادی صحنه رویارویی کشورهای غربی و شرقی بوده است. غربی‌ها از نظریه آزادی اطلاعات دفاع می‌کردند و دیگر کشورها از نظریه نظم نوین جهانی اطلاعات سخن به میان آوردند که این تقابل موضوع حقوقی به نام حق ارتباط را مطرح کرد. این حق فراتر از حق آزادی بیان و اطلاعات و آزادی مطبوعات قرار داشت ولی به دلیل قرار گرفتن در جهان دوقطبی آن دوران به ویژه در یونسکو مهجور ماند و مورد توجه قرار نگرفت.

وی تأکید کرد: بعد از یک دهه و در دهه ۸۰ میلادی زیربنای اندیشه حقوقی در غرب شکل گرفت که فصل پنجم و آخر کتاب به آن اختصاص دارد. ما از دهه ۹۰ با اندیشه حقوق ارتباطی مواجه هستیم که برخلاف اندیشه‌های کهن فلسفه سیاسی باید آن را حاصل تالارهای بین‌المللی مانند یونسکو و جنبش‌های اجتماعی دانست. اندیشه‌ای که دنبال اصلاح رسانه‌ها بوده است. در این مباحث مطرح شده که حق آزادی بیان که مورد توجه چند صد ساله جوامع بوده است متأسفانه به نفع قدرتمندان و کسانی تمام شده است که صدای بلندتری داشته‌اند و ضعفا کمتر از این حق برخوردار بوده‌اند و به همین دلیل هم عنوان کتاب را «برابری و آزادی ارتباطی» انتخاب کرده‌ام.

معظمی در پایان گفت: اندیشه حقوق ارتباطی در جست‌وجوی این است که برای عموم جامعه امکان بیان فراهم شود و همه مردم از این حق برخوردار باشند. حقوق ارتباطی به دنبال این است که افراد حرفشان را در جامعه بیان کنند و در کنار آزادی بیان حق و امکان بیان نیز برای افراد فراهم شود. ما دو نوع آزادی داریم، آزادی منفی که خواهان عدم دخالت دولت در مسائلی مانند آزادی بیان است و آزادی مثبت که در واقع در اندیشه حقوق ارتباطی آنچه مطرح می‌شود همان آزادی مثبت است و به نوعی خواهان دخالت دولت و فراهم شدن امکان و فرصت آزادی بیان برای همه افراد است. برای همین نگاه اندیشه حقوق ارتباطی نگاه افقی، مشارکتی و تعاملی است. یعنی فراتر از اطلاعات به ارتباطات، تعامل، گفت وگو و حتی شنیدن نگاه می‌کند. حتی برای انسان حق شنیدن قائل می‌شود. اندیشه حقوق ارتباطی بر حق ارتباط انسان‌ها تأکید می‌کند و خواهان گفت و گوی انسان‌ها در یک فضای آزاد، تعاملی و مشارکتی است.

محسنیان راد: حسن این کتاب استفاده از منابع فارسی است
دکتر مهدی محسنیان راد دیگر سخنرانان این نشست بود و با انتقاد از ماهیت برنامه‌هایی که با عنوان رونمایی از کتاب در ایران برگزار می‌شود، گفت: تاجایی که به خاطر دارم اصطلاح رونمایی از کتاب قبلاً وجود نداشت و من در مراسمی با این عنوان شرکت نداشته‌ام. در خارج از کشور شاهد مراسم‌هایی مانند این بوده‌ام ولی با این تفاوت که نشست‌های آنها بدون تشریفات خاصی معمولا در بزرگترین کتاب‌فروشی‌های شهر و با حضور علاقه‌مندان و دوستداران حوزه کتاب و نویسنده کتاب برگزار می‌شود و در این نشست‌ها، بدون تعارف کتاب و اثر نویسنده را نقد می‌کنند و به چالش می‌کشند تا آنچه وارد بازار می‌شود، اثری قوی و با اصالت باشد و کتاب ضعیف نمی‌تواند در این فضا وارد بازار شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) اظهار کرد: این نوع مراسم‌ها به زیان نویسنده است چراکه با توجه به روابط و رانت نویسنده، افراد و اشخاص و مقامات مهم کشور در مراسم حضور می‌یابند و همین باعث می‌شود تا در مراسم‌های نویسندگان جوان، مقامات کمتر حاضر شوند و به زیان آنها تمام می‌شود و چرخه معیوبی شکل می‌گیرد که مشهورها مشهورتر می‌شوند و تازه کارها هم نمی‌توانند جایگاه واقعی خود را پیدا کنند. بنابراین فضا را برای بساز بفروشی تازه وارد‌ها فراهم می‌کنیم و از طرف دیگر مانع دستیابی آنها به جایگاه واقعی‌شان می‌شویم.

محسنیان راد در این مراسم با اشاره به خاص بودن این کتاب گفت: بخش بسیار وسیعی از کتاب با مطالعه و کنکاش در میان منابع فارسی نوشته شده است و به نظر من این یکی از حسن‌های کتاب است. یعنی مسیر تبدیل آزادی بیان به آزادی مطبوعات و آزادی اطلاعات و ارتباطات را با منابع فارسی جلو رفته است.

او ادامه داد: ما هنوز برای صداوسیما از اصطلاح مخاطب استفاده می‌کنیم اما واقعیت این است که اکنون از اصطلاح فرستنده و گیرنده استفاده نمی‌شود و به ندرت این اصطلاحات به کار برده می‌شود. اکنون از دو واژه و اصطلاح communicator و communicate استفاده می‌شود. این اصطلاحات را پانزده سال پیش در کنفرانسی در شهر مادرید شنیدم. در این دو اصطلاح برابری نهفته است و هر دو هم‌قد هستند و بحث آزادی اطلاعات به هر دوی این‌ها متعلق است.

او گفت: در کل کتاب نگاهی به ایران نشده است و این خلاء را در کتاب به وضوح مشاهده می‌کنم. دو مسئله باعث شده این کتاب کاربردی نباشد و بیشتر آگاه کننده باشد. اگر کاربردی بودن کتاب را در استفاده مقامات از کتاب در سیاست‌گذاری‌ها بگبریم، این کتاب مطلقاً با چنین وضعیتی رو به رو نیست. یک علتش این است که ما دیر و با تأخیر برخی از اتفاقات حیاتی را درک کرده‌ایم مانند شروع روزنامه‌نگاری در ایران بعد از ۲۳۲ سال از تولد آن در غرب. اولین روزنامه جهان در ۱۶۰۵ میلادی در آلمان منتشر شد و فردی که این روزنامه را منتشر کرد دارای سطح تحصیلاتی برابر با فوق لیسانس بوده است و روزنامه را هم برای کاسبی یعنی فروختن خبر منتشر می‌کرده است، به عبارتی روزنامه برای تأمین نیاز مردم منتشر می‌شد.

استاد برجسته ارتباطات در پایان گفت: این در حالی است که ما با تآخیر ۲۳۲ ساله وارد عرصه روزنامه‌نگاری شدیم و در ضمن هدف ما از انتشار روزنامه و حتی رادیو و تلویزیون نیز تربیت ملت بوده است، یعنی برخلاف غرب که روزنامه براساس نیاز منتشر و فروخته می‌شد در جامعه ما این گونه نبوده است.

بر اساس این گزارش، در پایان رونمایی از کتاب «برابری و آزادی ارتباطی؛ اندیشه جدید حقوق ارتباطی» نوشته حبیب‌الله معظمی از مجموعه آثار انتشارات سروش در حوزه ارتباطات به عنوان دومین جلد از مجموعه مطالعات انتقادی رسانه رونمایی شد.