شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)، در عصری که فناوری ارتباطات و اطلاعات سبب ظهور الگوهای جدیدی از کسب‌وکار و تعاملات اجتماعی شده است، سازمان‌ها با چالش‌های جدیدی مواجه شده‌اند. سازمان‌ها به‌عنوان نهادهای اجتماعی تحت تأثیر تحولات، دچار پیچیدگی‌هایی در سیستم‌هـــــا و تعاملات خویش شده‌ و به ناچار برای همراهی با تحولات بازار، نیازمند برنامه‌ریزی و بازنگری هستنـــد. در این شرایط معماری سازمانی از نقش ویژه‌ای برخوردار است. معماری سازمانی نقش عمده‌ای در بازنگری و برنامه‌ریزی سازمان‌ها دارد. از آنجا که حجم وسیعی از تحولات عصر جدید ناشی از فناوری اطلاعات و ارتباطات است و سازمان‌ها نیازمند آن هستند که ماهیت وجودی خود را حول مفاهیم و واژگان عصر جدید بازتعریف کنند، باید معماری جدیدی بر پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات بنا نهند.

معماری سازمانی را می‌توان به مثابه یک نقشه سازمانی تعریف کرد که ساختار مأموریت و اطلاعات مورد نیاز سازمان و فناوری‌های لازم برای پشتیبانی از آنها را تشریح کرده و فرآیند گذار برای پیاده‌سازی این فناوری‌ها را تعریف می‌کند. معماری سازمانی عبارت است از ساختار کلی نظام برنـــــــامه‌ریزی فناوری اطلاعات که به‌کارگیری بهینه فناوری اطلاعات را جهت نیل به استراتژی‌های کسب‌وکار سبب می‌شود.  معماری سازمانی، آینده سازمان در زمینه های کسب‌وکار، برنامه‌ها، اطلاعات و تکنولوژی را تعریف می‌کند، شامل نقشه‌های فنی برای تعریف قانونمند و کامل وضعیت موجود (خط مبنا) سازمان و محیط مطلوب است، پلی است بین استراتژی‌های سازمان و پیاده‌سازی آنها و نگرشی است کلان به مأموریت‌ها و وظایف سازمانی، فرآیندهای کاری، موجودیت‌های اطلاعاتی، شبکه‌های ارتباطی، سلسله‌مراتب و ترتیب انجام کارها در یک سازمان با هدف ایجاد سیستم‌های اطلاعاتی یکپارچه و کارآمد. هدف از طراحی معماری سازمانی تهیه یک برنامه کاری در لایه معماری اطلاعات، معماری کاربردها و معماری فناوری است. در کتاب« معماری سازمانی با رویکرد کاربردی»  که به تازگی توسط انتشارات خبرگان نخبه به چاپ رسیده است، در مورد نحوه همراستایی فناوری اطلاعات با اهداف و فرآیندهای سازمان صحبت می‌شود. به عبارت دیگر، شیوه استفاده صحیح از فناوری اطلاعات توسط سازمان‌ها و در نهایت دستیابی به یک طرح جامع فناوری اطلاعات مورد نظر است. فصل اول مفاهیم پایه معماری سازمانی را در سازمان‌ها پوشش می‌دهد، هرم معماری و فرآیندهای آن تشریح می‌شود. شناخت مزایا و چالش‌های فناوری اطلاعات در سازمان‌ها، رویکردهای توسعه فناوری اطلاعات در سازمان‌ها، لزوم معماری سازمانی فناوری اطلاعات، لایه‌های معماری سازمانی، انواع معماری و وابستگی بین آنها، فازهای اصلی فرآیند معماری سازمانی، اهداف فرآیند معماری سازمانی، ایفاگران نقش در اجرای فرآیند، فرآیند کلی برنامه معماری سازمانی و مراحل دقیق برنامه معماری سازمانی مواردی هستند که در فصل اول به آنها پرداخته می‌شود.

یکی از نقاط کلیدی فرآیند معماری سازمانی که برنامه‌ریزی راهبردی فناوری اطلاعات است، در فصل دوم مورد بحث قرار می‌گیرد. برنامه‌ریزی راهبردی فناوری اطلاعات شامل تعیین چشم‌اندازها و اهداف مأموریتی، مطالعه تطبیقی، تعیین نیازمندی‌های راهبردی و تهیه سند راهبردی فناوری اطلاعات است. طی این فاز نسبت به استخراج چشم‌انداز، اهداف درازمدت و کوتاه‌مدت و فرصت‌های سازمان در حوزه فناوری اطلاعات اقدام می‌شود و مهم‌ترین دلیل اهمیت این فاز این است که راهنمای اصلی و هدایت‌گر برنامه‌ریزی معماری سازمانی محسوب می‌شود. فصل سوم در خصوص برنامه‌ریزی راهبردی کسب‌وکار بوده و انواع مدل‌ها و چارچوب‌های تدوین استراتژی معرفی می‌شوند. در این فصل به‌منظور آشنایی با برنامه‌ریزی راهبردی کسب‌وکار، در خصوص مزیت رقابتی و شایستگی کلیدی، مدل نیروهای پنج‌گانه پورتر، الگوی PEST، الگوی SPACE، ماتریس BCG، ماتریس QSPM، تفکیک استراتژی‌های سازمانی، فرآیندی و وظیفه‌ای و در نهایت جایگاه برنامه استراتژیک فناوری اطلاعات در استراتژی کسب‌وکار به بحث و بررسی خواهیم پرداخت. در فصل چهارم برخی چارچوب‌های شناخته شده مطرح می‌شوند و تفاوت چارچوب و متدولوژی‌ ارائه می‌شود. چارچوب‌های معماری در عمل روش‌هایی برای تفکر سازماندهی شده درباره سیستم‌های پیچیده و بزرگ ارائه می‌کنند. به‌عبارتی، وقتی یک چارچوب در اختیار داریم می‌دانیم که خروجی‌های معماری سازمانی را در کدام بخش نگهداری و چگونه دوباره به آنها مراجعه کنیم.

در فصل پنجم کتاب به بررسی دقیق فازهای اجرای پروژه معماری پرداخته شده و انواع خروجی‌ها و گزارش‌های لازم برای فازهای مختلف این پروژه مشخص شده است. فازهای اجرایی انجام پروژه معماری سازمانی در 5 فاز به‌صورت برنامه‌ریزی پروژه، شناخت وضعیت موجود و مطالعه تطبیقی، تحلیل وضعیت موجود، تدوین وضعیت مطلوب و تدوین برنامه گذار است که هر یک به تفصیل مورد بررسی قرار می‌گیرند. در ادامه در فصول 8،7،6 و 9با ارائه یک نمونه کاربردی در قالب مطالعه موردی، فرآیند اجرای پروژه معماری به‌صورت گام به گام ارائه شده است.در فصل دهم انواع متدولوژی‌های‌ توسعه معماری سازمانی، اصول و سطوح هر یک از متدولوژی‌ها مورد بحث قرار گرفته است. در این فصل در خصوص متدولوژی‌ها و طبقه‌بندی آنها صحبت شده و سه نمونه از متدولوژی‌های مشهور توسعه معماری سازمانی اعم از مهندسی اطلاعات، برنامه‌ریزی سیستم‌های کسب‌وکار و برنامه‌ریزی معماری سازمانی معرفی می‌شوند. فصل یازدهم به ارزیابی و بررسی میزان بلوغ یک سازمان برای بهره‌مندی از معماری سازمانی تخصیص داده شده و تکنیک‌ها، معیارها و روش‌های ارزیابی و به‌طور کلی نیازمندی‌های سازمان برای بهره‌برداری از معماری سازمانی ارائه شده است. به‌طور کلی ارزیابی برنامه معماری سازمانی به‌منظور تایید اعتبار برنامه معماری سازمانی و رشد بلوغ برنامه معماری سازمانی انجام می‌شود. در نهایت فصل دوازدهم به پیاده‌سازی و نگهداری معماری سازمانی اختصاص داده شده و چرخه فرآیند معماری، مدل حاکمیت معماری، مفهوم تطابق معماری، نگهداری معماری در چارچوب فدرال و در نهایت روشی یکدست برای نگهداری مدل معماری سازمانی ارائه می‌شود.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد – شماره 3749