اشاره

شارا، 23دی 1391- اصول خبرنویسی یا تهیه و تنظیم و ارائه مطالب خبری، همواره متأثر از دو عامل نوآوری در فناوری ارتباطی و تحولات اجتماعی بوده است. این مقاله، ضمن معرفی دو شیوه یا سبک جدید خبری، یعنی «سبک سناریویی» و «سبک سیال ذهن یا رئالیسم جادویی» به بررسی فنون و روش‌های جدید تیترنویسی خبری در صدا و سیما می‌پردازد. نویسنده در ادامه، با اشاره به دو روش جدید مصاحبه که پس از دوم خرداد 76 در ایران کاربرد فراوان یافته است، دو فن از فنون جدید گزارش‌نویسی در مطبوعات را معرفی می‌کند، چرا که گزارش‌نویسی با بهره‌گیری از خبر، مصاحبه و اطلاعات لازم دیگر امکان‌پذیر خواهد شد.

پیشینه تاریخی

بررسی تحولات تاریخی وسایل ارتباط جمعی جهان، گواه این واقعیت است که دو عامل نوآوری در فناوری‌های ارتباطی و تحولات اجتماعی مانند جنگ، انقلاب و اصلاحات داخل جوامع، خبرنگاران را به استفاده از فنون و روش‌های جدید تهیه و تنظیم و ارائه مطالب خبری اعم از خبر، مصاحبه و گزارش سوق داده است.

بی‌گمان اختراع تلگراف در سال 1838، توسط ساموئل اف، ب مورس (Samuel F.B Morse)، تحول عظیمی در کار خبررسانی به روزنامه‌ها پدید آورد که نقطه اوج آن را در جنگ‌های داخلی امریکا (64-1861) شاهد بوده‌ایم: «روزنامه‌نگاران آمریکایی به دلیل شرایط و مقتضیات زمان و برای بهره بردن از امتیازات خبرنویسی، به سبک جدیدی از خبرنویسی روی آوردند»⁽²⁾

این سبک جدید به دلیل ایجاد تسهیلات لازم برای انتقال پیام خبری به مخاطبان همچنان با عنوان سبک هرم وارونه (Inverted pyramid style) از جمله پرکاربردترین سبک‌های تنظیم خبر در مطبوعات و رادیو تلویزیون سراسر جهان است.

دکتر مارتین ال گیبسن (Martin L.Gibson) در کتاب «ویرایش در عصر الکترونیک» درباره پیدایش و کاربرد سبک هرم وارونه می‌نویسد: «در سال‌های دهه 1860، در جریان جنگ‌های داخلی امریکا، مخبران ابتدا با وفاداری به همان روش تقدم زمانی، سعی می‌کردند گزارش‌های خود را از طریق خطوط تلگراف به مقصد ارسال کنند اما در این راه اغلب با مانعی مواجه می‌شدند و آن قطع خطوط تلگراف در مناطق نبرد بود. بدین ترتیب که روزنامه‌ها در حین دریافت اطلاعات خواندنی از وضعیت منطقه عملیات و چگونگی آغاز زد و خوردها و گاه درست در آستانه دریافت نام طرف پیروز با قطع خطوط تلگراف رو به رو می‌شدند، چه زیانی بدتر از این؟ سرانجام ویراستاران هوشیار، چاره را در این دیدند که از خبرنگاران بخواهند ابتدا با مخابره جمع‌بندی مختصری از گزارش، طرف پیروز را مشخص کنند. تا آنان با خواندن لید (مقدمه) دریابند که مطلب را در استقبال از پیروزی تنظیم کنند یا در سوگ شکست.»⁽³⁾

پیدایش سبک هرم وارونه در تنظیم اخبار به جای استفاده از سبک مرسوم یعنی سبک تاریخی (Chronological style)، پیدایش روش جدیدی را تنظیم خبر بود:

«پیدایش سبک هرم وارونه یعنی قرار دادن مهم‌ترین مطالب در ابتدای نوشته و درج نکته‌های کم اهمیت‌تر پس از آن، در چنین شرایطی (جنگ داخلی آمریکا) به وقوع پیوست. اما اکنون نیز با وجود آن که در نگارش اخبار حوادث اجتماعی بیشتر از سبک تاریخی و ذکر وقایع به ترتیب تقدم زمانی (نه به ترتیب تقدم اهمیت و ارزش‌های خبری) استفاده می‌کنند، سبک غالب در خبرنویسی برای سازمان‌های خبری همان سبک هرم وارونه است، که نویسنده تلاش می‌کند به مهم‌ترین عناصر شش‌گانه خبری شامل که؟ (چه کسی) کی؟ (چه وقت) کجا؟ (در چه مکانی) چه؟ (چه موضوعی) چرا؟ (به چه دلیل) و چگونه؟ (شرح واقعه) براساس ارزش‌های خبری پاسخ دهد.»⁽⁴⁾

به گفته فرانک لوترموت (Frank Luther Mott) استاد سابق مدرسه روزنامه‌نگاری دانشگاه میسوری، لیدهای قدیمی با عناصر شش‌گانه‌ای که عمدتاً به وسیله روزنامه‌نگاری نوین «پولیتزر» تبلور یافت و از طریق مدارس روزنامه‌نگاری تقدیس شد، امروزه جای خود را حتی در داستان‌های خبری مستقیم نیز به لیدهای نرم و جالب توجهی چون لیدهای داستان می‌دهند.⁽⁵⁾

روش‌های جدید خبرنویسی توسط اولین مسافران ایرانی اروپا در قرن سیزدهم هجری به ایران آورده شد و هم‌زمان با ورود نخستین ماشین چاپ در دوران عباس میرزا پسر فتحعلی‌شاه قاجار و انتشار نخستین روزنامه، نویسندگان از سبک نگارش سنتی حاکم بر جامعه دوران قاجار فاصله گرفتند.

یکی از نویسندگان مشهور آن زمان، میرزا فتحعلی آخوندزاده، در نامه‌ای به یکی از دوستانش دلایل دوری گزیدن از نگارش سنتی را این گونه برمی‌شمارد:

«دور گلستان و زینت‌المجالس گذشته است. امروز این قبیل تصنیفات به کار نمی‌آید، امروز تصنیفی که متضمن فواید ملت و مرغوب طبایع خوانندگان است، فن دراما و رمان است»⁽⁶⁾

از سال 1934 م که خبرگزاری «آسوشیتدپرس» (AP) تجارت خبر و عکس را آغاز کرد و از سال 1973.م که اولین ارتباط و تماس بین‌المللی رایانه‌ای در شبکه Arpanet برقرار شد، خبرنگاران در جهت ساده و مطلوب طبع کردن متن‌های خبری از اصول و روش‌های بهتری سود برده‌اند که امروزه ما وارث آن‌ها هستیم. اما آنچه در این نوشتار در پی آنیم، شناخت اصول و فنون و روش‌های خبری جدیدی است که در ایران عمدتاً پس از شرایط جنگ تحمیلی با عراق (1367-1359) ش و به ویژه در شرایط پس از دوم خرداد 1376 شاهد آن بوده‌ایم.

حاصل مشاهده و بررسی هزاران قطعه از مطالب خبری مختلف مانند خبر، مصاحبه، گزارش، فیلم و عکس در مطبوعات و رادیو تلویزیون توسط نگارنده که خود حدود دو دهه به کار خبرنگاری و تدریس در دانشگاه‌های تهران مشغول بوده است، دستیابی به برخی اصول و روش‌های خبری جدیدی است که در سه حوزه تخصصی خبر، مصاحبه و گزارش ارائه می‌شود.

1- فنون و روش‌های جدید تنظیم خبر

شیوه‌های تنظیم خبر در دهه اخیر دستخوش تحولات تازه‌ای بوده است چنانکه در حال حاضر، در کنار شش شیوه یا سبک تنظیم خبر قبلی، دو شیوه یا سبک جدید را نیز در روزنامه‌های این دوران شاهد هستیم: سبک سناریویی و سبک سیال ذهن.

هم اینک در سازمان‌های خبری و مطبوعات ایران، هشت سبک برای تنظیم خبر وجود دار که عبارتند از:

1-   سبک هرم وارونه (Inverted Pyramid Style)

2-   سبک تاریخی (Chronological Style)

3-   سبک تاریخی همراه با لید (Combination Style)

4-   سبک بازگشت به عقب (Flash Back Style)

5-   سبک تشریحی (Clarification Style)

6-   سبک پایان شگفت‌انگیز (Surprise ending Style)

7-   سبک سناریویی (Screenplay Style)

8-   سبک رئالیسم جادویی (Magic Realism Style)

ابتدا به معرفی دو سبک جدید در روش‌های تنظیم خبر می‌پردازیم و پس از آن روش جدید «تیترنویسی خبر» را مورد اشاره قرار می‌دهیم.

الف) سبک سناریویی

ساده‌ترین توصیفی که از این سبک می‌توان ارائه کرد آن است که بگوییم در این سبک، «خبر» را همانند متن یک سناریوی سینمایی می‌نویسند.

در معرفی سناریو، پرویز دوایی نویسنده و منتقد صاحب نام سینمای ایران می‌نویسد:

«سناریو (فیلمنامه Scenarion) واژه‌های ایتالیایی، (به معنای)، طرح داستان فیلم (به نحوی) که صحنه به صحنه و فصل به فصل، دنبال هم آمده، نمودار وقایع و شخصیت‌های ماجرا باشد. این واژه در سینمای فرانسه و ایتالیا مرسوم است و معادل آن در سینمای امریکا و انگلیس Screen play است.»⁽⁷⁾

در ابتدای پیدایش سینما، کارگردانان، صحنه‌های فیلم را فی‌البداهه کارگردانی می‌کردند و در همان لحظه فیلمبرداری نحوه نقش‌آفرینی بازیگران را به آنان گوشزد می‌کردند و اگر هم فیلم‌نامه‌ای نوشته می‌شد حاصل کار کارگردان و بازی بازیگران بود که پس از پایان کار فیلمبرداری نوشته می‌شد، اما با پیشرفت فناوری فیلم و تجهیزات سینمایی به منظور جلوگیری از دوباره‌کاری و صرفه‌جویی در هزینه‌ها، موضوع نوشتن سناریو یا فیلنامه در دستور کار اهالی سینما قرار گرفت.

سناریست یا سناریونویس، صحنه‌های فیلم را به قسمت‌های مختلفی بر حسب شماره محیط‌ها تقسیم می‌کند تا فیلمبرداری‌های هر محیط (داخلی یا خارجی) یک جا فیلمبرداری شود به این ترتیب ممکن است قسمت پایانی فیلم حتی یک ماه قبل از صفحه اول فیلم، فیلمبرداری شود و سپس در مرحله تدوین در پایان فیلم قرار گیرد.

از آنجا که تنظیم خبر به سبک سناریویی مانند نمابندی فلیمنامه است در تنظیم خبر نیز این نمابندی را باید رعایت کرد. دکتر محسن مؤمنی در این باره می‌نویسد:

«برای نمابندی یک فیلمنامه، باید طول صحنه‌هایی که فیلم را تشکیل می‌دهند، در نظر بگیریم و هر بار که محیط عوض می‌شد، صحنه را نیز عوض کرده و در بالای آن، محیطی را که فعالیت در آن انجام می‌گیرد، مشخص کنیم. اما در مورد این که صحنه در داخل یا در خارج اتفاق می‌افتد، باید گفت در مورد خارج، محیط باز در نظر است. برای مثال، صحرا، جاده، ساحل، میدان ورزشی، میدان، جنگل و غیره و در مورد داخل، هر محیطی که با دیوار و سقف پوشیده شده باشد. مثل: اتاق، تئاتر، نمایشگاه، اداره، مغازه و غیره. به جز این باید مشخص کنیم که صحنه در روز یا شب اتفاق می‌افتد یا در صبح یا ظهر یا عصر. این تقسیمات که برای تصمیم‌ گرفتن در مورد لحظه‌های فیلمبرداری، مرتب کردن وسایل فنی لازم، نقل مکان و غیره لازم است، از مشخصاتی هستند که اجازه می‌دهند مخارج فیلم به طور دقیق حساب شود.

اما نوشته‌ها را چگونه باید منظم کرد؟ فرض می‌کنیم که اولین صحنه فیلم در بزرگ‌راه اتفاق می‌افتد، آن هم در شب، در بالای کاغذ باید این گونه نوشته شود:

بزرگراه- خارج، شب⁽⁸⁾»

باید توجه داشت که هر «خبری» بار هر «مضمون» و «تمی» (Theme) نمی‌تواند در سبک سناریویی تنظیم شود، بلکه هماهنگی مضمون با سبک بسیار مهم است. «خبر» در سبک سناریویی باید قابلیت تصویرسازی و به اصطلاح، به تصویر در آمدن را داشته باشد.

خبر «چوپانی که می‌خواست هنرپیشه شود» با توجه به سادگی مرد روستایی و دغل‌کاری فیلمسازان قلابی به خوبی در سبک سناریویی قابل پرداخت بوده است.

از جمله خبرهایی که با این سبک در روزنامه‌های ایران کار شده است، عبارتند از:

- «چویانی که می‌خواست هنرپیشه شود»، روزنامه انتخاب، سه‌شنبه 9 آذر 1379، ش 494، ص 9.

- «یک سینما یک دروغ یک دفتر خاطرات»، روزنامه ایران، سه‌شنبه 13 دی 1379، ش 1708، ص 11.

- «سینما در مسلخ فوتبال؟!»، ضمیمه روزنامه حیات نو (آخر هفته) پنجشنبه 8 شهریور 1380، ص 15.

- یک زن و یک هنرمند، «پله عقب‌تر» روزنامه حیات نو، سه‌شنبه 22 آبان 1380، سال دوم، ش 430، ص 6.

ب- سبک سیال ذهن یا سبک رئالیسم جادویی

شاید اگر گابریل گارسیا مارکز (Gabriel Garcia Marques) روزنامه‌نگار مشهور کلمبیایی و برنده جایزه نوبل ادبی، در سال 1967، رمان به یادماندنی «صد سال تنهایی» (Cien Anos de Soledad) را نمی‌نوشت، جهان با سبک داستان‌گویی به شیوه رئالیسم جادویی یا سیال ذهن آشنا نمی‌شد. البته تا آن زمان نویسندگان بزرگی چون جیمز جویس، ویلیام فالکنر و حتی البرکامو نیز در نوشته‌های خود از سبک سیال ذهن استفاده کرده بودند اما این «مارکز» بود که با کتاب «صد سال تنهایی» خود شیوه نوینی را در بیان رویدادها خلق کرد.

صد سال تنهایی، آمیزه‌ای است از واقعیت و تخیل. اما این دو عنصر، چنان در هم تنیده‌اند و چنان در کل به یکدستی رسیده‌اند که خواننده گمان می‌برد از همان آغاز یکی بوده‌اند و نمی‌توان آن‌ها را از هم جدا کرد چرا که در حقیقت جدا کردن هر یک از آن دو به نابودی کل ماجرا می‌انجامد.

در این سبک، قهرمانان داستان هیبتی جادویی دارند و اسامی گوناگون آن‌ها، خواننده را سر در گم می‌کند، واقعیت‌ها باور نکردنی‌اند و زمان داستان در هم ریخته است، از دیروز به پس فردا و از فردا به امروز می‌رسیم و این سیال بودن زمان و جادویی بودن شخصیت‌ها جذابیتی دو چندان در قصه ایجاد می‌کند.

در اهمیت این سبک همین بس که ناتالیا جینزبورگ، نویسنده مشهور، هنگام اهدای جایزه نوبل ادبی به رمان صد سال تنهایی «مارکز» گفت: «اگر حقیقت داشته باشد که می‌گویند رمان مرده است یا در حال مردن است، پس در این صورت همگی از جا برخیزیم و به این آخرین رمان سلام بگوییم!»⁽⁹⁾

در ایران نیز پیش از این داستان‌هایی به شیوه سیال ذهن نوشته شده است که برخی از آن‌ها مانند «بوف کور» صادق هدایت، شازده اجتجاب هوشنگ گلشیری و طوبا و معنای شب شهرنوش پارسی‌پور از شهرت بیشتری برخوردارند.

بعد از دوم خرداد 76، استفاده از سبک سیال ذهن یا رئالیسم جادویی در روزنامه‌های کشور رایج شد.

از جمله گزارش‌های خبری که به سبک سیال ذهن یا رئالیسم جادویی تنظیم شده عبارتند از:

- «صد روز تحلیل. صد و هشتاد درجه تفاوت، فقط نامه دوست من محرمانه بود!»، روزنامه صبح امروز دوشنبه 24 آبان 1378، ص 5.

- «عملیات شبح را اشباح خودسر انجام نداده‌اند! شبح و سکوت»، روزنامه صبح امروز، چهارشنبه 26 آبان 1378، ص 5.

- «یک سال از آغاز ماجرای قتل‌های سیاسی گذشت، عملیات «شبح» را اشباح خودسر انجام ندادند!». روزنامه صبح امروز سه‌شنبه 25 آبان 1378، ص 58.

ج- دو تیتری‌ها در تیترنویسی خبر

به موازات استفاده از فنون و روش‌های جدید در تنظیم خبر، شاهد استفاده از آن‌ها در تیترنویسی روزنامه‌ها نیز هستیم. نخستین بار یکی از روزنامه‌های صبح تهران از این روش استفاده کرد.

«دو تیتری‌ها برای نخستین بار در جریان جنگ متحدین با عراق، موسوم به «جنگ نفت»، در روزنامه ابرار توسط حسین قندی مورد استفاده قرار گرفتند. تا قبل از آن مرسوم بود که دو جمله از یک سخنرانی را به صورت تیتر می‌نوشتند تیتری که طبعاً طولانی و خارج از معیارهای مرسوم تیترنویسی بود. اما اکنون اکثر مطبوعات از روش دو تیتری استفاده می‌کنند.»⁽¹⁰⁾

دو تیتری‌ها در چه نوع خبرهایی کاربرد دارند و چگونه نوشته می‌شوند؟ این پرسشی است که پاسخ آن را در کتاب «روزنامه‌نگاری نوین» می‌یابیم.

«دو تیتری‌ها معمولاً از خبرهای چند موضوعی یا خبرهای تلفیقی و گاه یک موضوعی، نوشته می‌شوند و دو تیتر جداگانه‌ای هستند که در عین حال پیوندهایی نیز با یکدیگر دارند. این پیوند کمتر ظاهری است و بیشتر در معنا وجود دارد، به همین دلیل در ابتدا گسیختگی‌هایی بین تیترها به چشم می‌خورد که خود در عین حال سبب کنجکاوی خواننده نیز می‌شود.

ممکن است هر دو تیتر از لید (لید تشریحی- چند خبری) نوشته شود و یا یک تیتر از لید و تیتر دوم از قسمت بعدی خبر باشد. چون دو تیتری‌ها از خبرهای چند موضوعی یا خبرهای تلفیقی نوشته می‌شوند، تیترها می‌توانند از قسمت‌های مختلف خبر هم نوشته شوند.

از نظر شکل، تیتر اول را باید بدون ختم به فعل نوشت و تیتر دوم را باید با فعل خاتمه داد. هر چند که در برخی مواقع به ضرورت زیبایی هر دو تیتر را نیز می‌توان با فعل خاتمه داد. فعل پایانی تیتر دوم به تیتر تحکم بیشتری می‌دهد و آن را از نظر معنا، روشن‌تر و واضح‌تر می‌سازد»⁽¹¹⁾

اکنون به ارائه چند نمونه از دو تیتری‌های زیر بسنده می‌کنیم:

* درخواست جهانی برای کمک به مردم عراق

بغداد همچنان زیر آتش است (ابرار 29/10/1369- ص 1)

* نبردهای تن به تن در کویت

نیروهای متحدین به خاک عراق تجاوز کردند (ابرار 6/12/1369- ص 1)

* الجزایر در آستانه جنگ داخلی

جبهه نجات اسلامی «زیرزمینی» شد (ابرار 25/10/1370- ص 1).

د- فنون و روش‌های جدید تیترنویسی در صدا و سیما

رادیو و تلویزیون نیز همگام با تحولات روزنامه‌های کشور، با استفاده از فنون جدید تیترنویسی در برنامه‌های خبری خود، علاوه بر ایجاد جذابیت‌های خبری، به کار انتقال پیام‌های خبری سهولت بسیاری بخشیده‌اند. در اینجا نحوه استفاده از «نمای خبر» و «خبر فوری» را که از جمله فنون جدید در کار خبررسانی صدا و سیمای جمهوری اسلامی به شمار می‌روند، به اختصار بیان می‌کنیم:

1- روش «نمای خبر»

برای بینندگان با سواد تلویزیون که حتی حوصله شنیدن لید خبر را به طور کامل ندارند، استفاده از «نمای خبر» راهی کارگشا است.

«نمای خبر» در واقع تیتر بدون فعلی است که هنگام پخش اخبار ساعت 21 در بالای صفحه تلویزیونی و در سمت راست گوینده خبر نوشته می‌شود و با شروع گفتار وی نمایی از کل خبر را به بیننده ارائه می‌دهد. مثلاً اگر موضوع خبر، سفر رئیس جمهور به نیویورک جهت شرکت در اجلاس سازمان ملل متحد باشد، این نمای خبری مشاهده می‌شود: «سفر رئیس جمهور به امریکا» به این ترتیب نمای خبر ضمن آن که باعث جلب توجه‌کنندگان با سواد به متن خبر می‌شود، خلاصه‌ای از موضوع خبر را نیز به آنان ارائه می‌کند.

11- روش خبری فوری (Flash)

سابق بر این، هر گاه خبرگزاری‌ها قصد داشتند خبر مهمی را برای مشترکان خود ارسال کنند از نوعی خبر تلگرافی استفاده می‌کردند که به آن خبر فوری یا برق‌آسا می‌گفتند:

«خبرنگاران خبرگزاری‌ها و خبرنگاران اختصاصی وسایل ارتباطی به محض اطلاع از وقوع یک رویداد مهم، ابتدا در یک خبر سریع سه تا پنج کلمه‌ای به نام Flash (فلاش) که به فارسی می‌توان آن را فوری یا برق‌آسا نامید به خبر گیرندگان هشدار می‌دهند و سپس جریان بسیار مختصر واقعه را مخابره می‌کنند و با سبک آگاهی‌های بیشتر، اطلاعات تکمیلی را ارسال می‌دارند.»⁽¹²⁾

شبکه ششم صدا و سیما (شبکه خبر) نیز اخیراً با توجه به اهمیت خبرهای فوری، هنگام پخش برنامه‌های عادی خود در صورت کسب خبر از وقوع یک رویداد مهم، هم زمان با ارائه آرم شبکه خبر، زنگ مخصوصی را به صدا در می‌آورد تا بیننده را برای خواندن یک تیتر خبری بسیار نزدیک به «لید» و آگاهی از موضوع خبری تازه، آماده کند. کمی بعد، در پایین صفحه تلویزیون، کلمات یک جمله یک سطری همچون قطاری که بر روی ریل در حرکت است، به حرکت در می‌آیند.

2- فنون و روش‌های جدید مصاحبه

مصاحبه یکی از راه‌های کسب و ارائه خبر است. در مصاحبه، برخلاف «خبر» که خبرنگار حق پرسیدن مطلبی را ندارد، مصاحبه­کننده می­تواند به نمایندگی از مخاطبان وسیله ارتباطی خود، پرسش­هایی را برای افراد مطلع یا کارشناس در موضوع خبر، مطرح کند.

در سال 1820، روزنامه «پیام صبح لندن»، (Morning Herald London) به تقلید از پرسش و پاسخ­های دادگاه­ها که چندی بود روزهای یکشنبه در روزنامه­های انگلیسی چاپ می­شد، مطالب طنزآمیزی را به عنوان دادگاه «بواستریت» منتشر کرد. استقبال فراوان خوانندگان از این گفتگو باعث شد که شمارگان (تیراژ) این روزنامه در مدت یک سال به سه برابر افزایش یابد.

با وجود آن که تمام مصاحبه­های مطبوعاتی و رادیو- تلویزیونی از همان ابتدا تاکنون برآمده از یک گفتگوی واقعی بوده است، در مطبوعات ایران پس از دوم خرداد، دو روش جدید نیز در مصاحبه­ها به کار برده شده است که هر دو آن­ها کاربرد فراوان یافته­اند:

1-   مصاحبه تخیلی با شخصیت­های برجسته

2-   مصاحبه با متن و آثار شخصیت­های برجسته

الف- مصاحبه تخیلی

مصاحبه تخیلی ابتدا چه در خارج و چه در داخل کشور فقط برای طنزنویسان کاربرد داشت اما جذابیت و زیبایی این روش و استقبال خوانندگان نشریات از آن، باعث شد تا خبرنگاران با طرح پرسش­های جدی و مراجعه به پاسخ­هایی که در گوشه و کنار، میان مردم و آثار بر جای مانده؛ به چشم می­خورد نیز مصاحبه­های تخیلی را به نگارش در آورند.

نمونه موفق خارجی این گونه مصاحبه­ها، گفتگوی «میلز کینگتون»، (Miles Kington) طنزنویس مشهور انگلستان با «مونالیزا»، مدل معروف نقاشی «لئوناردو داوینچی» و نمونه موفق داخلی آن، گفتگوی موبایلی مجله جوانان با «جان میلتون» نویسنده صاحب نام انگلستان است.

- «مشترک مورد نظر در دسترس هست، گفتگوی موبایلی جوانان امروز با جان میلتون»، مجله جوانان، دوشنبه 19 اردیبهشت 1379، ش 1646، صص 17-16.

- «گفتگو با مونالیزا»، ماهنامه کلک، مهر و آبان 1372، ش 43 و 44.

ب- مصاحبه با متن

در روش مصاحبه با متن که بیشتر با شخصیت­های مشهور سیاسی، فرهنگی و هنری صورت می­گیرد، به دلیل آنکه از یک طرف شخصیت مورد نظر در قید حیات نیست و امکان مصاحبه حضوری با وی وجود ندارد و از طرف دیگر، جامعه تشنه دریافت پاسخ برخی از پرسش­های جدی خود از او است، خبرنگار با استفاده از آثار و نوشته­های شخصیت مورد مصاحبه به طرح پرسش­هایی می­پردازد که پاسخ آن­ها در نوشته­های وی موجود است. مصاحبه با متن می­تواند با دیوان شعر حافظ و یا آثار مکتوب حضرت امام خمینی (ره) و یا علامه طباطبایی باشد:

- «اگر این گفتگو را نخوانید از کفتان رفته است! رفتیم ملکوت با حافظ، رو در رو گفتگو کردیم»، روزنامه جام­جم، شنبه 15 مرداد 1379، ش 81، ص 5.

- محمدرضا اکبری، مصاحبه غیر حضوری با امام خمینی منشور انتخابات و مجلس شورای اسلامی، اصفهان: انتشارات پیام عترت، 1378، 48 صفحه.

- «مصاحبه غیابی با عارف کامل، علامه سید محمدحسین طباطبایی»،  در یادها و یادگارها خاطراتی از: عارف و مفسر قرآن علامه طباطبایی، علی تاجدینی، تهران: انتشارات پیام نور، 1369، صص 38-8.

3- فنون جدید گزارش­نویسی

پس از ارائه نمونه­هایی از فنون جدید «خبرنویسی» و «مصاحبه» لازم است به دو نمونه از فنون جدید گزارش­نویسی در مطبوعات نیز بپردازیم، زیرا گزارش­نویسی، با بهره­گیری از خبر، مصاحبه و اطلاعات لازم دیگر امکان­­پذیر خواهد شد.

الف) روش سیال ذهن و رئالیسم جادویی

همان گونه که در مورد کاربرد روش سیال ذهن و رئالیسم جادویی در بخش فنون جدید خبری یادآور شدیم، این روش در واقع از آمیزش واقعیت و تخیل و در هم ریختن «زمان» و «مکان»، بر اساس یک موضوع واحد شکل می­گیرد.

پس در این روش، گزارشگر در عین حال که واقعیت­های ممنوع را در هاله­ای از تخیل و داستان­پردازی ارائه می­کند، هیچ ردپایی از خود (به عنوان گزارشگر) باقی نمی­گذارد.

استفاده از این روش در گزارش­های خبری- سیاسی روزنامه صبح امروز و نوشته­های روزنامه­های دوم خرداد بیشتر مشهود است.

برای نمونه می­توان به همان منابع معرفی شده در بخش خبر مراجعه کرد.

ب- روش تنظیم موزاییکی در گزارش­نویسی

در روش موزاییک (Mosaic) یا «آجر»، بخش­های مختلف مطالب نوشته شده درباره موضوع واحد یک گزارش، مانند فرشی از موزاییک­های کادربندی شده، در صفحه روزنامه، صفحه­آرایی می­شود.

این موزاییک­های جدا از هم، در مجموع به مضمون گزارش شکل می­دهند. مزیت این سبک در آن است که خواننده می­تواند به سرعت و به آسانی هر موزاییکی را که به آن علاقه­مند بود انتخاب کند و بخواند ضمن این که در برخی از این کادرها یا موزاییک­ها می­توان از عکس، نقشه و یا جداول آماری نیز سود برد و به تنوع گزارش افزود.

گزارشگر می­بایست موضوع اصلی گزارش را به چند بخش کوتاه تقسیم کند و آن­ها را در اختیار صفحه­آرا قرار دهد تا در ردیف­های منظم و مکمل یکدیگر در صفحه روزنامه جای داده شوند.

از جمله گزارش­های موزاییکی، گزارش زیر قابل معرفی است:

- بنفشه سام گیس، «زندگی، رنگین است رنگین­تر از آواز سرخو» روزنامه نوروز، یکشنبه 26 فروردین 1380، ص 8.

- گروه بین­الملل نوروز، «جولان کانون جنگ و صلح» روزنامه نوروز، چهارشنبه 29 فروردین 1380، ص 9.

- هادی صفدری، «اینجا کرانه باختری و غزه است، قلب دوباره انتفاضه»، روزنامه نوروز، سه­شنبه 4 اردیبهشت 1380، ص 7.

نتیجه

با مشاهده و بررسی مطبوعات کشور و صدا و سیما دیدیم که طی یک دهه اخیر روش­های جدیدی در زمینه خبر، مصاحبه و گزارش ارائه شده است. با در نظر گرفتن این احتمال که ممکن است این روش­ها پیش از این و یا هم زمان با کاربرد آن­ها در وسایل ارتباط جمعی کشور ما، در خارج از کشور نیز به کار رفته باشند، تنها بر این نکته تأکید می­کنیم که شرایط جدید جامعه در ابعاد فرهنگی، هنری، سیاسی و اجتماعی، بستر مناسبی برای به کار بردن «فنون و روش­های جدید خبر» فراهم کرده است و خبرنگاران نیز در چنین شرایطی از توانمندی­های بیشتر و بهتری برخوردار شده­اند. استفاده از روش­های جدید خبر ضمن تسهیل کار پیام­رسانی، به جذب مخاطبان بیشتری نیز انجامیده است که حفظ چنین مخاطبانی قطعاً در گروه ارائه فنون و روش­های بهتر در آینده است. از این رو با ارائه نوشتار حاضر، خبرنگاران کشور را به شناخت نیازهای مخاطبان و مطالعه در شیوه­های جدید خبررسانی برای مخاطبان دعوت می­کنیم و امید داریم که نقصان­های کار در آینده کاهش یافته و شاهد رشد و اعتلای کار خبر رسانی در سراسر ایران و جهان باشیم.

پی­نوشت­ها

1- برای آشنایی بیشتر با این روش­های جدید، ر. ک:

-       امید مسعودی، تهیه و تنظیم خبر، جزوه درسی (پلی کپی)، تهران، دانشکده خبر، 78-1377، ص 46.

-       امید مسعودی، کاربرد مصاحبه، جزوه درسی (پلی کپی)، تهران: دانشکده خبر، 79-1378، ص 111.

-       امید مسعودی، تهیه گزارش مطبوعاتی، جزوه درسی (پلی کپی)، تهران: دانشکده خبر، 79-1378، ص 104.

-       امید مسعودی، مبانی نگارش رسانه­ای، تهران: انتشارات خجسته، 1380، ص 82.

-       دکتر مارتین ال گیبسن: روزنامه­نگاری در عصر الکترونیک، مترجم  سید محسن تقوی، تهران: آینه کتاب، 1371، ص 109.

-       همچنین رجوع کنید به:

Martinl. Gibson, Editing in the Electronic Era, Second Edition, New Delhi: Prentice- Hall of India Private Limited, 1986, P. 75.

4- امید مسعودی، مبانی نگارش رسانه­ای، صص 31-30.

5- Wilbur Schramm, Mass Communications, Chicago: University of Illinois press. 1960, P. 375.

6- فتحعلی آخوندزاده، تمثیلات، به همت باقر مومنی، تهران: نشر اندیشه (بی­تا).

7- پرویز دوایی، فرهنگ واژه­های سینمایی، چاپ سوم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1369، ص 74.

8- دکتر محسن مؤمنی، فیلمنامه تهران: سروش، 1360، ص 40­.

9- گابریل گارسیا مارکز، صد سال تنهایی، مترجم: بهمن فرزانه، تهران: امیرکبیر، 1353، روی جلد.

10- نعیم بدیعی، حسین قندی، روزنامه­نگاری نوین، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، 1378، ص 143.

11- همان، صص 125-124.

12- دکتر کاظم معتمدنژاد با همکاری دکتر ابوالقاسم منصفی. روزنامه­نگاری با فصلی جدید در بازنگری روزنامه­نگاری معاصر، چاپ سوم، تهران: مرکز نشر سپهر، 1368، ص  37.

منبع: شارا، 23 دی 1391