شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-  در عصر دیجیتال، دسترسی آزاد (open access) به مجلات دانشگاهی و نتایج تحقیقات، بخشی مهمی از وظایف جوامع علمی و دانشگاهی برای کمک به پیشرفت دانش در جامعه محسوب می شود.

مجله علمی Philosophical Transactions، قدیمی ترین مجله ای است که از سال 1665 به طور مداوم چاپ می شود. این مجله تا اواسط قرن بیستم، سودی برای ناشر - انجمن سلطنتی لندن - نداشت. هنری اولدنبورگ (Henry Oldenburg)، نخستین دبیر انجمن سلطنتی علوم، این مجله را به سوددهی رساند.

دانیل کویت گیلمان (Daniel Coit Gilman) - نخستین رئیس دانشگاه جانز هاپکینز (آمریکا) - از پیشگامان انتشار تحقیقات دانشگاهی بود. وی معتقد بود که یکی از وظایف اصلی دانشگاه، کمک به پیشرفت دانش در جامعه است؛ از همین رو، ظرف دو سال از تأسیس این دانشگاه در سال 1876، آژانس انتشاراتی این دانشگاه را راه اندازی کرد.

گیلمان، دانشکده های مختلف را به راه اندازی مجلات با بودجه دانشگاه ترغیب می کرد. دانشگاه جانز هاپکینز نخستین دانشگاهی بود که یارانه مجلات دانشگاهی را پرداخت می کرد. این اقدام گیلمان، منبع الهام راه اندازی بسیاری از نشرهای دانشگاهی بود.

دسترسی آزاد در عصر دیجیتال
گذار از محیط چاپی به محیط الکترونیکی، یکی از مطالبات اصلی دانشمندان و پژوهشگران، یعنی توسعه رویکرد دسترسی آزاد به اطلاعات و یافته‌های علمی را فراهم کرد. با ظهور اینترنت، نیاز پژوهشگران برای دسترسی آزاد به نتایج تحقیقات با استفاده از فناوری های نوین ارتباطی امکانپذیر شد.

فضای مجازی به عنوان بستر جدید تعاملات اجتماعی، امکانات بالقوه ای را برای افراد، جوامع و تخصص های مختلف فراهم کرده است. پژوهشگران، یکی از استفاده‌کنندگان فعال فضای مجازی هستند که این محیط را فرصت مناسبی برای ارائه نتایج تحقیق و بهره مندی از تحقیقات دیگران می‌دانند.

در شرایطی که هدف اصلی دانشگاه ها به انتشار پژوهش ها، و نه بهره برداری درست از آنها تغییر کرد، با کاهش میزان تحقیقات تکمیلی و پیشرفته روبرو هستیم و دانشگاه ها می توانند به اصلاح این روند کمک کنند.

نشریات دانشگاهی می توانند مکمل جوامع علمی در انتشار نسخه های الکترونیکی نشریات بوده و در قالب یک استراتژی کلی، امکان دسترسی آزاد به نتایج تحقیقات علمی را فراهم کنند. این فعالیت، بخشی از یک واحد سازمانی وسیع تر مانند کتابخانه دانشگاه ها یا بخش خدمات اطلاعاتی انجام می شود.

در عین حال، نشریات دانشگاهی می توانند در همکاری مشترک با ناشران تجاری، به سیستم قوی تری دست پیدا کرده و هزینه های بالای نشر را به شکل قابل توجهی کاهش دهند. این روشی است که درحال حاضر توسط دانشگاه کالیفرنیا دنبال می شود؛ این برنامه، بخشی از سیاست جامع این دانشگاه برای تسهیل دسترسی آزاد به اطلاعات است.

دانشگاه ها و جوامع علمی باید به مسئولیت ابتدایی خود "کمک به پیشرفت دانش در جامعه" بهای بیشتری داده و زمینه را برای تسهیل دسترسی به نتایج تحقیقات و پژوهش ها فراهم کنند.

مترجم: معصومه سوهانی

منبع: سیناپرس