شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-|| در عصری به سر می بریم که با تنوع رسانه ها لحظه به لحظه شاهد تبادل اطلاعات از سوی مخاطبان هستیم، بنابراین مخاطب پژوهی، تولید محتوا و بازنشر آن به ویژه در شرایط بحران کنونی که "ویروس کرونا" طول و عرض جهان را در نوردیده و اندیشه پیر و جوان را به خود معطوف کرده از حساسیت بالایی برخوردار است لذا اتخاذ یک خط مشی ارتباطی برای تنویر افکار عمومی ضروری است.

در حال حاضر رسانه های مختلف کشور اعم از رسانه ملی، فضای مجازی و ... هر یک اطلاع رسانی در خصوص بحران ویروس کرونا را در دستور کار خود قرار دادند اما آرامشی که باید از فضای رسانه به جامعه تسری یابد، جای خود را به اغراق و اقناع افکار عمومی داده است و نیاز اطلاعاتی مخاطب در بحران فعلی کمتر مورد توجه قرار می گیرد.

به عنوان مثال محتوای بخش های خبری متعدد تلوزیون که بعضاً تناقض گویی هم در آنها شاهد هستیم و تصاویرشان، سوالاتی که ذهن فرزند خردسال خانواده را احاطه کرده نیز پاسخ می دهد؟ اضطراب کودکانه و جستجوگر او تا چه میزان با صحبت های پدر و مادرش برطرف می شود؟ آیا تمرکز صرف بر روی بخش های خبری، پخش فیلم های ایام دور و البته بعضاً سریال های جدید،آموزش مجازی و درخواست در خانه ماندن باید تنها راهبرد رسانه ها به عنوان رکن چهارم دموکراسی باشد؟ تولید محتوای مخاطب محور، پاشنه آشیل رسانه های امروزی است که باید به صورت ویژه در فرایند ارتباط مورد توجه دست اندرکاران رسانه ها قرار گیرد.

فرایند ارتباط به صورت ساده شامل مراحل زیر است:
فرستنده: چه هدفی از ارسال پیام دارد؟ آیا از علائق و نیازهای گیرنده مطلع است؟ آیا موضوع پیام وی می تواند برای گیرنده مفید و کاربردی باشد؟

پیام :آیا ارسال پیام ضروری است؟ محتوا بی طرفانه تنظیم شده است؟سه اصل صحت، روشنی و جامعیت را در بر دارد؟

کانال : گیرنده به چه رسانه هایی برای دریافت پیام دسترسی دارد؟ برای اختلال احتمالی در ارسال و دریافت پیام چه تمهیداتی اندیشیده شده است؟

گیرنده : تا چه میزان گیرنده به فرستنده پیام اعتماد دارد؟ گیرنده از چه طبقه و قشری است؟چه اندوخته ذهنی نسبت به موضوع پیام دارد؟ قدرت درک او برای دریافت مفاهیم موجود در پیام تا چه اندازه است؟

بازخورد: آیا پیام دیده یا شنیده شده است؟ آیا مقصود فرستنده در ذهن گیرنده ایجاد شده است؟ پس از دریافت پیام از چه طریقی دیدگاه وی گردآوری می شود؟ تا چه میزان نظرات گیرنده از سوی فرستنده در پیام های آتی مورد توجه قرار می گیرد؟

محیط: پیام برای چه بافت اجتماعی آماده شده است؟ ویژگی های فرهنگی، اقتصادی و ... تا چه میزان در نظر گرفته شده است؟

همان گونه که مشخص است مخاطب در کلیه بخش های ارتباط نقش کلیدی دارد و اگر در یکی از بخش ها نیز مورد بی توجهی قرار گیرد، محتوای ارتباط مانند پرتاب تیری در تاریکی بی نتیجه خواهد ماند و فقط زمان و هزینه ای صرف شده است.

رسانه ها نقش اساسی در تصور ما از جهان و شناخت محیط اطراف دارند. مخاطب امروزی عموماً فعال و جستجوگر است و به دنبال اطلاعات می رود بنابراین رسانه ای که از این صفت مطلع است بر اساس فرایند ارتباط، «اطلاع یابی و گزارش» می دهد تا نیاز مخاطبش را پاسخ دهد، رضایت وی را کسب و او را با رسانه همراه کند. "بر اساس نظریه برجسته سازی رسانه ها ممکن است نتوانند بگویند چگونه فکر کنیم ولی آنها به ما می گویند به چه چیزهایی فکر کنیم".

مخاطبان رسانه ها بر اساس پاداش آنی ( Immediate Reward ) و پاداش آتی ( Delayed Reward ) به محتوای رسانه توجه دارند. پاداش آنی مورد توجه بسیاری از مخاطبان قرار می گیرد زیرا پس از مشاهده رسانه، سریع نتیجه گیری می کنند. در این گونه رویدادها مخاطب بدون حضور در محل می تواند موقعیت را در ذهن خودش تصور کند. مانند بحران ها، رویدادهای اجتماعی و ... این گونه رویدادها سریعاً حس کنجکاوی خواننده را ارضا می کنند و باعث ایجاد حس همدلی یا نفرت می شوند اما در مقوله پاداش آتی مخاطب با دیدن پیام رسانه ممکن است نتیجه آن را در زمان دیگری مورد استفاده قرار دهد. مانند مسائل آموزشی، بهداشتی، وضع هوا و ... .

اما ویروس کرونا به عنوان یک سوژه همه فن حریف در کنار پاداش آنی و پاداش آتی همه ارزش های خبری هم نزد خودش جمع کرده است. هر سوژه ای برای اینکه قابلیت رسانه ای شدن پیدا کند باید حاوی یک یا چند ارزش خبری باشد. در ادامه ارزش های خبری نیز با تاکید بر ویروس کرونا مورد بررسی قرار می گیرد.

دربرگیری: کشورگشایی ویروس کرونا و انتقال لحظه به لحظه آن به بخش های مختلف جهان، ارزش خبری دربرگیری را به خوبی نشان می دهد.

شهرت: هر لحظه در رسانه ها از طریق اخبار یا ویدئوهای منتشر شده در فضای مجازی با چهره های افراد سرشناسی مواجه می شویم که خبر ابتلای شان به این ویروس را رسانه ای و تجربیاتش را مطرح می کنند.

برخورد و درگیری: این ویروس مناسبت های ملی و بین المللی جهان را تحت تاثیر قرار داده و از آنجایی که ظن حمله بیولوژیکی می رود اختلافات و کشمکش هایی را نیز در سطح جهان ایجاد کرده است.

استثناء و شگفتی: ویروس کرونا به عنوان یک بحران نادر، حساسیت جهانی را در طیف های مختلف برانگیخته است و به عنوان مثال در خصوص کشف داروی درمان آن هر روز خبرهایی اعلام می شود.

بزرگی و فراوانی تعداد و مقدار: اعلام آمار مبتلایان، فوت شدگان، بهبود یافتگان و کمبود تجهیزات پزشکی که هر لحظه از سوی رسانه های مختلف مطرح می شود بیانگر عمق موضوع است.

مجاورت: این ارزش خبری دو بُعد جغرافیایی و معنوی را در بر می گیرد. در درون استان ها، کشورهای همسایه با ایران و در مقیاس بزرگتر، کمتر نقطه ای از جهان است که این ویروس ورود نکرده باشد. در بعُد معنوی نیز به عنوان مثال آداب و رسوم مردم ایران را با توجه به اینکه در ایام نوروز شیوع یافت، تحت تاثیر قرار داده است.

زمان یا تازگی رویداد: همان گونه که اشاره شد به دلیل کمیاب بودن چنین پدیده ای، جهان هر لحظه به دنبال کشف ابعاد جدیدی از این موضوع است.

در پایان باید گفت اگر مخاطبی نباشد، ارتباطی هم برقرار نمی شود بنابراین رسانه ها باید مخاطب پژوهی، تولید محتوای موثر مطابق با نیازسنجی از مخاطبان و بررسی بازخورد را کار ویژه خود قرار دهند. همچنین در ادامه توجه به میزان سواد رسانه ای مخاطبان و برنامه ریزی در راستای ارتقای آن را در دستور کار قرار دهند تا از این طریق کاهش اخبار جعلی و جلوگیری از چرخه انتشار آن را نیز شاهد باشیم.