شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-|| اطلاعات غیرقابل اعتماد و جعلی در سراسر جهان به حدی فراگیر شده است که برخی از تحلیلگران اکنون به وقوع سونامی جدیدی از اخبار جعلی اشاره میکنند که با همه گیری کووید 19 به وجود آمده و به یک «همهگیری اطلاعات عمداً نادرست» یا disinfodemic تبدیل شده است.
این واژه برای نخستین بار توسط سازمان جهانی بهداشت به کار گرفته شده است که حاصل ترکیب دو واژه disinformation و pandemic است. disinformation به معنی اطلاعات نادرستی است که در تولید و انتشار آن تعمد وجود داشته و از این نظر با misinformation (که اطلاعات نادرست غیرعمدی است) تفاوتی اندک اما مهم دارد. pandemic نیز واژهای شناخته شده به معنی همهگیری است.
هر روز بیش از پیش بیم آن می رود این پدیده، زندگی انسانها را در معرض خطر قرار دهد چرا که برخی از مردم را وا می دارد که به امید بهبودی، داروهایی تأیید نشده را استفاده کنند. یونسکو، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل در تلاش برای مقابله با اطلاعات نادرست و در مقابل، انتشار و ترویج حقایق در مورد کرونا است.
اطلاعات نادرست، تقریباً در همه جا رخنه کرده است
یونسکو، پیش از شیوع ویروس کرونا نیز با اشاره به ایجاد آلودگی ناشی از برخی تلاشها برای انتشار اطلاعات نادرست که تهدیدی برای روزنامهنگاریِ حقیقتمحور و زندگی مردم بویژه در دوران همهگیری به شمار میآمدند، هشدارهایی را در این باره منتشر میکرد که چگونه تحولات سیاسی، فناوری، اقتصادی، و اجتماعی، بر نحوه تبادل اطلاعات میان ما تأثیر میگذارند.
گای برگر، مدیر سیاستها و استراتژیهای مربوط به ارتباطات و اطلاعات در یونسکو و یکی از مسئولان اصلی این آژانس در مورد موضوع اطلاعات غلط است. وی در مصاحبه ای با یو.ان نیوز اظهار داشت که دروغپردازی درباره همه جنبههای کووید 19 به یک امر عادی تبدیل شده است.
وی افزود: «به نظر می رسد به سختی میتوان جنبهای مربوط به بحران کووید 19 را نام برد که از گزند اطلاعات نادرست، در امان بوده باشد - از منشاء کروناویروس گرفته تا پیشگیری و درمانهای تأییدنشده و همچنین، واکنشهای دولتها، شرکتها، سلبریتیها و دیگران».
او همچنین گفت: «در زمانهایی که ترس، عدم قطعیت و ناشناختهها بر زندگی بشر سایه میافکنند، شرایط برای تولید و افزایش اطلاعات نادرست کاملاً مهیا میشود. خطر بزرگ این است که هر اطلاعات نادرستی که جلب توجه کند، میتواند اهمیت یک حقیقت را پوشانده و انکار کند. هنگامی که اطلاعاتِ عمداً نادرست، تکرار و تقویت شود- از جمله توسط افراد تأثیرگذار- این خطر وجود دارد که اطلاعات مبتنی بر حقیقت، اثری ناچیز داشته باشند».
افسانه زدایی و خطرات تبلیغ و ترویج داروهای تأیید نشده
سازمان جهانی بهداشت، که مسئول واکنشهای سازمان ملل متحد به بیماریهای همهگیر است، بخش جدیدی تحت عنوان "افسانه زداها" را به صفحات مشاوره آنلاین خود درباره ویروس کرونا افزوده است. در این بخش، به خبرهای جعلی اشاره شده و مردود بودن شان رسماً اعلام می شود. از جمله اطلاعات نادرست و جعلی حیرتانگیز میتوان به تآثیر نوشیدنیهای الکلی قوی و قرار گرفتن در معرض دمای زیاد یا هوای سرد بر این ویروس اشاره کرد.
برگر همچنین خاطرنشان کرد که برخی افراد به اشتباه، معتقدند که جوانان یا آفریقاییتباران از این ویروس در امانند (برخی از اطلاعات عمداً نادرست، نشانگر لحن نژادپرستانه یا بیگانههراسی هستند) و یا این که افرادی که در آب و هوای گرم زندگی میکنند و یا کشورهایی که در حال ورود به فصل تابستان هستند، لازم نیست بیش از حد نگران باشند. به اعتقاد او، نتیجه چنین اطلاعات نادرستی احتمالاً بیتوجهی است که میتواند به مرگهای زودرس بیشتری منجر شود.
این مقام یونسکو، تشویق به مصرف داروهایی که برای بیماریهای دیگر کارآمد بوده اما هنوز از نظر بالینی اثربخشی آنها برای مقابله با کووید 19 اثبات نشده است را پیامد و نمونه خطرناک دیگری از انتشار اطلاعات عمداً نادرست دانست.
خوب، بد، زودباور
بنا به گفته این مسئول جهانی، متأسفانه برخی بر روی همهگیری این ویروس سرمایهگذاری کردند تا اطلاعات عمداً نادرست را با هدف پیشبرد برنامههای خود انتشار دهند: «تنوع و تعدد انگیزههای انتشار اطلاعات عمداً نادرست زیاد است، و شامل اهداف سیاسی، تبلیغ خود، و جلب توجه به عنوان بخشی از یک الگوی تجاری است. زمین بازی افرادی که چنین میکنند، احساسات، ترسها، پیشداوریها و جهالتهاست. آنان ادعا میکنند که به واقعیتهایی که پیچیده و چالش برانگیز بوده و سرعت تغییرات در آنها بالاست، معنا و قطعیت میبخشند».
او در عین حال میگوید چنین نیست که هر کسی که دروغ را انتشار میدهد، بدخواه و کینهجو است. افراد خیرخواه نیز در حال انتشار محتواهای مشکوک هستند. او هشدار میدهد که دلیل انتشار این محتواها هر چه باشد، در ایجاد نتیجهای نامطلوب تفاوتی ایجاد نمیکند: «این انگیزههای متفاوت، نیاز به واکنشهای متفاوتی دارند، اما ما نباید از این واقعیت غافل شویم که صرف نظر از نیت، نتیجه به اشتراک گذاری اخبار نادرست، در اختیار قرار دادن اطلاعات عمداً نادرست طراحی شده به عموم و همچنین، تضعیف مردم با نیرویی کشنده است».
عرضه و تقاضای حقیقت
حال پرسش اساسی این است که برای مقابله با این شرایط، چه کاری میتوان انجام داد تا اطمینان حاصل شود که اطلاعات درست، سودمند و نجات بخش، بیشتر منتشر میشوند؟ برگر میگوید پاسخ یونسکو به این پرسش، بهبود عرضه اطلاعات صادقانه و حصول اطمینان از برآورده شدن تقاضای این عرضه است: «ما تأکید میکنیم که برای مقابله با شایعات، دولتها باید شفافتر عمل کرده و بر اساس قوانین و سیاستهای مربوط به حقوق اطلاعات، دادههای بیشتری را در معرض عموم قرار دهند. دسترسی به اطلاعات منابع رسمی، عامل اعتباربخش بسیار مهمی در این بحران است».
«با این حال، این را نمیتوان جایگزین اطلاعات عرضه شده از سوی رسانهها دانست. ما تلاشهایمان در زمینه اقناع مقامات برای یار و همراه دانستن روزنامه نگاری آزاد و حرفه ای در مبارزه با اطلاعات عمداً نادرست را افزایش دادهایم بویژه به این دلیل که رسانههای خبری، فعالیتی آشکار در عرصه عمومی دارند در حالی که بسیاری از اطلاعات عمداً نادرست، بیآنکه کسی متوجه باشد، در پیامرسانهای اجتماعی دست به دست میشوند».
به گفته برگر، یونسکو به طور مشخص به دولتها اصرار میکند که آزادی بیان را محدود نکنند زیرا در این صورت، نقش حیاتی مطبوعات مستقل مخدوش میشود بلکه برعکس، روزنامهنگاری را حتی در زمانی که اطلاعات تأییدشده یا دیدگاههای انتقادی افراد مطلع را منتشر میکنند، قدرتی مخالف در برابر اطلاعات عمداً غلط بدانند. دلایل بسیاری وجود دارد که ثابت میکند در این شرایط، رسانهها سزاوار آنند که از سوی دولتها، به عنوان مشاغل ضروری به شمار آیند.
برای آنکه بتوان از عهده تقاضا برای حقایق معتبر برآمد، یونسکو با همراهی سازمانهایی نظیر سازمان جهانی بهداشت، تا حد ممکن در حال انتشار اطلاعات قابل اعتماد در زمینه سلامت عمومی از طریق رسانهها و کانالهاست.
یونسکو همچنین، در حال تقویت سواد رسانهای مردم است تا بتوانند نسبت به آنچه به صورت آنلاین یا مکتوب به عنوان حقیقت، در برابرشان قرار داده میشود، نقادانه تر برخورد کنند تا به این ترتیب، احتمال کمتری برای پذیرفتن اطلاعات نادرست و انتشار دادن آنها به دیگران وجود داشته باشد. به علاوه، با استفاده از هشتگهایی مانند پیش از انتشار دادن فکر کن، پیش از کلیک کردن بیاندیش، و آگاهی را به اشتراک بگذار، دیدگاهی را که اساس آن، آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات-که بهترین روشهای مقابله با خطرات انتشار اخبار نادرست هستند- ترویج میکند.
بنا به باور برگر، این حقوق، به دولتها و عموم امکان میدهد تصمیماتی مبتنی بر مدارک و شواهدی از واقعیت اتخاذ کرده و واکنشهایی نشان دهند که اساسشان دانش و ارزشهای حقوق انسانی است و به این ترتیب بتوانند، به بهترین راه رهایی از کرونا دست یابند.
منبع: فصلنامه کارگزار روابطعمومی/ از انتشارات موسسه کارگزار روابطعمومی/1399/شماره54
|